fbpx
Acuña Castroviejo
O arqueólogo e investigador Fernando Acuña Castroviejo / Xurxo Salgado

Acuña Castroviejo: “Non ten sentido falar de castro celta. Iso xa está ultrapasado”

Tempo de lectura: 10 min.

LoÉ catedrático de Arqueoloxía na Universidade de Santiago de Compostela, membro da sección de Arqueoloxía e Prehistoria do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento e correspondente da Real Academia Galega. É un dos grandes valedores do Museo do Pobo Galego, ao que acude diariamente para continuar coas súas investigacións. Fernando Acuña Castroviejo é un deses vellos arqueólogos curtidos na escola de Bouza Brey.

Nado en Santiago en 1945 foi un dos pioneiros nas grandes escavacións galegas dos anos 70, 80 e 90. Escavou en Galicia, en Portugal ou en Asturias. En Galicia foi un dos primeiros en poñer no mapa importantisimos castros como o do Neixón, A Graña ou as torres do Oeste. A súa última gran campaña foi no Castelo da Rocha, en Santiago, xunto con Raquel Casal.

O profesor e investigador aposta por campañas arqueolóxicas amplas porque “agora quérese facer pequenas intervencións en cada castro e iso non dá coñecemento suficiente”. Por iso, critica a política cultural da administración porque “non é clara” e non facilita un coñecemento máis amplo do noso patrimonio.

Con todo é optimista e destaca que, hoxe en día, por exemplo, descubríronse asentamentos que non se coñecían e tamén campamentos romanos que non se sabían nada deles. “Hoxe progresa moito a investigación a pesar dos problemas económicos e das trabas administrativas”, suliña.

“Pode haber novas ideas e perspectivas porque tamén os tempos mudan. Cada cousa vai co tempo co que vai. E no futuro poden avanzar máis”, engade. Por iso é partidario de non escavar enteiros os bens porque “no futuro virán novas xeracións e novas técnicas que permitirán un mellor coñecemento”.

Sobre o celtismo é rotundo. “Tivo o seu papel no pasado como sinal de identidade. Non ten sentido falar de castro celta e sabemos que hai epigrafía de orixe céltica pero o concepto actual é diferente. É o da Europa Atlántica. Non podemos dicir que hai unha poboación celta. Iso respondeu a un tempo determinado e hoxe en día as circunstancias son diferentes”, suliña.
Logo de tantos anos adicado á investigación e á docencia, que cambios máis importantes se produciron na arqueoloxía galega?
Eu levo metido na investigación desde o 68, cando comecei a traballar na arqueoloxía galego, primeiro con Bouza Brey e logo con Valil. Daquela había menos medios e menos acceso á información. O traballo de campo era rudimentario. Non había técnicas nin medios para medir. En 40 anos cambiou moito todo. Hoxe xa hai novas metodoloxías impensables hai medio século.Eu teño que dicir que a arqueoloxía sempre estivo aberta á sociedade. Outra cousa é que se divulgue máis, pero hai que ter en conta que a arqueoloxía ten que estar feita por arqueólogos, por profesionais, e non por afecionados. Os demais poden axudar pero cada quen no seu papel.

E como foi traballar con Bouza Brey?
Pois moi interesante. Estabamos Carlos García Martínez, González Reboredo e máis eu. Entramos en contacto con el no Instituto Padre Sarmiento, no último ano de carreira e nos introduciu no nacionalismo e na arqueoloxía e nos fixo ver a importancia da xeración Nós e do Seminario de Estudos Galegos. El foi o modelo das nosas investigacións.

Cuevillas tamén foi un dos pioneiros… Falaríavos del?
Non o coñecemos pero si falaba moito del porque os grandes estudos da arqueoloxía fixéronnos entre os dous antes da guerra e segue sendo o gran arqueólogo galego.

Acuña Castroviejo

Fernando Acuña Castroviejo é un dos grandes valedores do Museo do Pobo Galego / Xurxo Salgado

E cal cres que foi a era dourada da nosa arqueoloxía?
É moi difícil dicilo pero unha das principais épocas foi a do Seminario de Estudos Galegos que foron os que fixeron os grandes estudos e sentaron as primeiras bases da sínteses da arqueoloxía galega. E iso quedou interrumpido pola Guerra Civil. Moita xente do seminario morreu ou tivo que emigrar e a Universidade aquela quedou baleira. Ese tránsito entre a Guerra Civil e o 68 foi de supervivencia e houbo un cambio fundamental nos 70 por dúas razóns; por Bouza Brey que aglutina a moitos mozos investigadores e Balil que é o primeiro gran investigador arqueolóxico que crea grupos de traballo e novos enfoques que permiten sentar novas bases de estudo. Balil estivo catro anos pero sentou as bases da arqueoloxía do futuro na universidade e no Padre Sarmiento. Isto foi evoluindo e a finais dos 90 pois xorden novas liñas de investigación e novos equipos investigadores e hai grandes cambios. Hoxe en día, por exemplo, descubríronse asentamentos que non se coñecían e tamén campamentos romanos que non se sabían nada deles. Hoxe progresa moito a investigación a pesar dos problemas económicos e das trabas administrativas.

Supoño que a crise tamén chegou á arqueoloxía. Está afectando moito a crise?
Agora estou xubilado e a Universidade me queda lonxe pero diminuíron partidas para proxectos de investigación. En arqueoloxía o máis importante son os proxectos a medio e longo prazo e para estudar xacementos castrexos ou romanos hai que ter anos de campaña e non valen campañas pequenas. Agora quérese facer pequenas intervencións en cada castro. Iso non dá coñecemento suficiente. Eses proxectos a longo e medio prazo non están sendo potenciados polas administracións e espero que a cousa cambie no futuro. E en todo isto influíu a economía, pero tamén a política. Porque se houbera unha política cultural clara, non pasaba isto, pero non existe.

Cres entón que non hai decisión política?
A crise inflúe porque hai menos recursos, pero o que non hai é unha política clara patrimonial. Se tes unha política cultural pois podes discutila, pero agora non existe.

Polas túas mans pasaron a maior parte dos profesionais do mundo da historia deste país, cres que teñen campo no que traballar dada a situación actual?
Campo hai para todos e incluso aos que din clase na universidade durante os 47 anos que estiven alí. Aínda queda moito por facer e traballar e se poden volver a temas investigados porque se poden dar outros enfoques. Campo hai en calquera ámbito, na historia antiga, medieval e outras… Hai campo para todos. Non está esgotado un tema de investigación e están abertos todos, afortunadamente. Pode haber novas ideas e perspectivas porque tamén os tempos mudan. Cada cousa vai co tempo co que vai. E no futuro poden avanzar máis. Por exemplo, as escavacións nun castro. Non son partidario de escavar un castro na súa totalidade, senón unha parte, porque no futuro virán novas xeracións e novas técnicas que permitirán un mellor coñecemento.

E que opinas da chamada arqueoloxía social?
Que queres dicir con iso. Se é pública…. A arqueoloxía é un método de investigación que intenta reconstruír o pasado a través da cultura material. Un arqueólogo traballa con restos da cultura material e tenta reconstruír a historia e ten que ter espazo e tempo deses feitos e ten que ser axudado por fontes escritas, se as hai. En función de todo isto faise historia. Iso é o fundamental. A partir de aí están saíndo unhas novas tendencias… Eu teño que dicir que a arqueoloxía sempre estivo aberta á sociedade. Outra cousa é que se divulgue máis, pero hai que ter en conta que a arqueoloxía ten que estar feita por arqueólogos, por profesionais, e non por afecionados. Os demais poden axudar pero cada quen no seu papel.

E neste caso, cal debería ser o papel das administracións?
Polo Estatuto, as políticas culturais ten que ser unha cousa que faga a Administración; as directrices dunha política cultural. E nela teñen que ter un papel fundamental as universidades, museos, concellos e deputacións para desenvolvela. Pero para iso ten que haber unha política clara que o permita. Ata agora había unha lei patrimonial que fora por consenso e esta última só a aprobou o PP e iso é un mal comezo para unha lei porque teñen que ser para durar moito tempo e froito de consenso entre as distintas forzas políticas. A Lei de Patrimonio Cultural de España é do 95 pero, curiosamente, a que durou máis tempo foi a do 33, feita na República e que se mantivo no franquismo. Ousexa, que valía. Por iso é importante a durabilidade e para iso ten que haber consenso.

Ti tes dirixido varias escavacións…
Si, en Galicia moito. Tamén en Portugal porque todo o que aconteceu ao sur do Miño era a antiga Gallaecia e é importante para entender a nosa cultura. Tamén escavei en Asturias e aquí nos de Neixón, A Graña, nas torres do Oeste e ns últimas foron con Raquel Casal no castelo da Rocha, en Santiago.

Acuña Castroviejo

Fernando Acuña Castroviejo é catedrático de Arqueoloxía na Universidade de Santiago de Compostela, membro da sección de Arqueoloxía e Prehistoria do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento e correspondente da Real Academia Galega / Xurxo Salgado

E que opinas de como quedou o castelo da Rocha?
Grazas aos nosos traballos logrouse poñer a luz e facer visible un castelo do que só había información documental pero do que non se sabía nada. Por iso foi importante ese traballo de recollida para entender como foi a época baixo medieval de Galicia. Na última fase non tivemos nada que ver. Pero penso que é moi importante para a cidade de Santiago, para coñecer como era o Santiago medieval para coñecer as loitas entre cidadáns e igrexa. E non só importante para Santiago senón para Galicia.

Es especialista en mosaicos, esculturas, epigrafía e numismática. En todos estes anos, con que xacemento ou descubrimento quedas?
Non me quedo con ningún deles porque sempre fuxín do que é o máis importante. Todo é importante. No de Neixón relevouse unha época moi antiga e relacións comerciais púnicas. Iso foi importante. Nas torres do Oeste pois comprobamos a existencia dun asentamento romano. A Rocha, o castro da Graña, no que puidemos ver a evolución desde o milenio ata a época romana. Todas tiveron importancia na historia. Non podo dicir con cal quedaría porque de todas aprendín e todos contribuíron ao recoñecemento histórico de Galicia. Quedaría con todos.

Din que Galicia é un verxel para os arqueólogos. Que queda por descubrir no noso país?
Moitísimo. Sabemos moitas cousas pero ignoramos outras. Da época galaica-romana, que é o meu tema, pois coñecemos actualmente máis o poboamento rural. Cidades, poucas… Lugo, Braga. Sobre as villae hai moi pouco escavado e habería que ir máis por aí. Tamén coñecemos pouco os enterramentos desa época. Coñecemos moi ben a rede viaria de comunicación pero falta por coñecer moito máis dos produtos de comercio. E xa se está vendo a importancia que tivo Galicia en comercio ata a chegada dos mouros. Tamén se está avanzando moito na ocupación militar romana. Os portos tamén coñecemos pouco. Quedan moitos aspectos e sempre van xurdindo cousas novas e sempre xorden achados novos que che poden dar novos datos. Hai uns anos apareceu unha inscrición dunha provincia que non se coñecía; a Transduriana. Sempre pode haber cousas novas. Nunca está pechada e por iso sempre hai que ir máis alá. Hai campo para todo.

Outro dos puntos sempre tirantes é entre a Galicia castrexa e a Galicia romana. Galicia é máis castrexa ou máis romana?
Nin máis, nin menos. Son épocas diferentes. A castrexa ocupa a segunda metade do primeiro milenio anterior a Cristo, pero logo, a partir dos primeiros contactos, non tanto na campaña de Bruto, senón na de César e, sobre todo, na de Augusto, xa empeza a variar o concepto da cultura castrexa e se constrúen os grandes oppida, como Santa Tegra, Castromao, Briteiros, que son grandes núcleos, que nalgúns caso seguen, ou noutros, como Castromao, que son creacións posteriores e cabeceira de comarca. Iso xa é o mundo galaico-romano. É unha etapa diferente. E aí aparecen as cidades e as villae, novas formas de ocupación do territorio e a xente cambia de forma de vida. Son épocas diferentes e cada unha é importante. E logo ven a época, mal coñecida, do dominio xermánico, sobre todo, o suevo, que é unha gran liña de investigación do futuro.

No de celta xa non nos metemos, non?
Non, porque iso está xa ulltrapasado. O celtismo tivo o seu papel no pasado como sinal de identidade. Non ten sentido falar de castro celta e sabemos que hai epigrafía de orixe céltica pero o concepto actual é diferente. É o da Europa Atlántica. Non podemos dicir que hai unha poboación celta. Iso respondeu a un tempo determinado e hoxe en día as circunstancias son diferentes.

Falabas de suevos. Con todo, a pegada medieval na historia galega é, quizais, a máis importante…
Si, si, porque Galicia foi o primeiro reino que houbo en España. E iso coñecese moi mal. Coñécense agora un pouco máis os lugares de culto, necrópoles. É unha época importantísima e non moi estudada. Galicia é un lux dentro de Hispania. Aquí está Orosio, Idacio, Egeria… unha serie de autores importantísimos únicos en toda Hispania. Hai un comercio importantísimo con Oriente. E aí algo pasa cando Galicia é tan importante. E iso non o coñecemos ben e é un campo para investigar moi importante.

Agora estás no Museo do Pobo Galego. É este o gran museo de Galicia?
Home, é o único museo antropolóxico que hai en Galicia e nese sentido, si. Vai cumprir 40 anos e estase renovando continuamente. É importante porque conta coas bibliotecas de Xaquín Lorenzo, Fraguas, Bouza Brey, Ramón Baltar, Chivite… de persoeiros moi importantes da nosa historia que foron patróns do museo e logo tamén por donativos. Pasan de 80.000 os volumes que temos. Como centro de investigación pretendemos que vaia a máis porque hai tantos fondos expostos, como en almacéns que se poden investigar e penso que nese sentido o museo, cos problemas económicos que ten, cumpre un papel fundamental no que é Galicia. Conta con arquivos importantes privados con correspondencias moi importantes, como é do parte Blanco de Cicerón, con fondos da exposición rexional galega de 1909.

Pero semella que non ten o peso que merece?
Non sei se ten ou non o peso que merece pero nós, dentro das nosas posibilidades, imos facendo a labor en canto a visitas e exposicións cos poucos medios que temos. Se tiveramos máis recursos, habería máis persoal e máis difusión. Pero con todo, o número de exposicións é importante e tamén as publicacións anuais e actualmente estase preparando un calendario de actividades.

En todo caso, non cres que hai moitos museos no país e un pouco desaproveitados?
Falta política museística e, polo que se ve en Galicia, é que non é que haxa moitos museos senón que están mal atendidos pola Administración. Nos últimos anos xubílanse os directores dos principais museos galegos e esas prazas non se cubren, e por iso o persoal dos museos é menor e os recursos cada vez menos. O problema é a falta de persoal e de recursos. Museos non é que haxa moitos ou poucos, senón que non teñen recursos. Moitos xa nin publican porque non teñen fondos. Hai museos que dependen da Xunta, de concellos, de deputacións… A casuística depende de quen sexa o promotor. Dos que depende da Xunta non se cobren as prazas de xubilación e iso crea carencia de persoal e de medios.

Hai quen fala de facer xa un gran museo galego na Cidade da Cultura. Que opinas ti diso?
A min iso paréceme unha aberración. A CdC naceu mal porque nunca debeu nacer así. Santiago non necesitaba unha CdC para nada. O que necesitaba era unha gran biblioteca pública que agora xa hai. Os edificios que hai aí son arquitectura pero non son funcionais, porque para facer un museo aí con eses volumes tan amplos non podes gardar nada aí. Tampouco a bilbioteca ou o arquivo cumpren os requisitos para gardar nada. Iso se fixo para honra do arquitecto e nada máis. Foi un erro a súa construción e foi un erro admitir que se fixera unha obra que non tiña función.

Como ves o futuro da arqueoloxía?
Son optimista. Está saíndo xente nova, con novas inquedanzas. Hai moita xente que xa sae ao estranxeiro e iso é moi importante que marchen e logo volvan. En canto as ganas que ten a xente nova é moi importante. Pero o futuro na universidade non o vexo atractivo porque o plan de estudos que hai ata agora non permite grandes coñecementos, a non ser o do master. Pero o futuro da arqueoloxía irá para arriba porque hai xente nova que pode aportar cousas importantes. Outra cousa é que as administracións creen prazas para esta xente. Pero isto é outra historia.

Escrito por

Xornalista, profesor da USC e coordinador do HdG.