fbpx
Cartaz do concerto da Raíña Lupa

Que relación hai entre a Raíña Lupa, o apóstolo Santiago e as mouras das lendas galegas?

Tempo de lectura: 4 min.

Mencionabamos na última entrada a relación existente entre a Raíña Lupa e a Vella mítica, ata o punto de consideralas a mesma personaxe. Esta identificación entre ámbalas dúas figura trae consigo unha fascinante revelación, polo que cumprirá afondar máis no tema.

Os autores que teñen analizado as lendas das que a Raíña Lupa é protagonista, coinciden en que se representan nelas exactamente os mesmos mitemas –esquemas mitolóxicos que se repiten– que nas historias da Moura: vive nas covas, aparece fiando, tense por instauradora das normas sociais e fai tratos cos humanos ós que castiga se os incumpren. E a pregunta faise inevitable: se ámbalas dúas personaxes son a mesma, por que estas dúas denominacións sen aparente conexión? A resposta é sinxela: “Raíña Lupa” é o nome culto e cristián da Moura, é dicir, é o que a Igrexa lle outorgou cando fixo a esta figura mítica tomar parte no relato da Traslatio do Apóstolo Santiago. Antes de seguir afondando nesta idea e nas súas implicacións, vexamos algúns exemplos prácticos que nos demostren, mais aló de toda dúbida, que é a Moura quen realmente habita nun dos lugares máis significativos do relato cristiá: o Pico Sacro.

El cuerpo del Apóstol y sus discípulos Teodoro y Atanasio ante la reina Lupa, 1480. http://xacopedia.com/Lupa

 

Nun cantar popular recollido a finais do s.XIX dísenos claramente que a nosa personaxe mítica máis salientable se manifesta na máxica montaña:
Pico Sacro! Pico Sacro!
Ay! San Sebastián do Pico
Dios libre ao crego das Mouras
que abaixo están escondidas.

Vexamos agora esta lenda recollida a comezos da década dos 60:
En el Pico Sacro vivía la Reina Lupa. Había un criado (un rapaz) de una casa que llevaba al monte a los cerdos a pastar. Este criado veía que algunos cerdos engordaban mucho y entonces los siguió. Fue a parar a la cueva. Allí se encontró con la Reina Lupa, y le dijo que ella le alimentaría los cerdos a cambio de que en la matanza le entregase los mejores chorizos del mejor cerdo. Le dijo que sí. Cuando se enteró la dueña de los cerdos, una vieja, en vez de llevarle los chorizos mejores, le llevó unos malos, y la Reina Lupa le echó en cara el engaño y le dice que la va a castigar. Los chorizos se convierten en culebras que se la comen. Y aún se ve el esqueleto de la vieja en el fondo del pozo (según una variante, el criado cumple el pacto, y la vieja quiere hacer lo mismo, pero introduce el engaño con los chorizos y le sobreviene el castigo).

Abondosas son na nosa comunidade as historias deste tipo, mais con unha diferencia: a muller que engorda ós porcos a cambio dunha parte da matanza é sempre unha Moura. Concretamente preséntasenos na súa faceta Dona ou Vella, que é cando amosa todo o seu poder de señora dominante e con capacidade para premiar e castigar. Outros aspectos que nos fan relacionar á Raíña Lupa coas facetas máis anciás da moura son as lendas nas que reparte as horas de moenda que tocan a cada veciño –que, como vimos na entrada anterior, son atributos da Vella– e tamén aquelas nas que se nos relata o seu parto, como se conta no lugar de Parada do Monte (Lobeira) onde a Raíña Lupa “parou” para dar a luz. Compre tamén salientar que no Códice Calixtino esta personaxe non é referida aínda como raíña senón como matrona, que significa muller casada ou con fillos.

Traslado del cuerpo de Santiago el Mayor ante el palacio de la reina Lupa ii
Fragmento de la tabla «Traslado del cuerpo de Santiago el Mayor ante el palacio de la reina Lupa», de Martín Bernat (1480 – 1490) – Museo del prado

Mais a guinda do pastel da relación entre ámbalas dúas figuras atopámola neste testemuño recollido da tradición oral do Pico Sacro, no que se afirma que Lupa é una moura que vive en las galerías del Pico, y se encontraba hilando cuando los portadores del cuerpo llegan a pedirle los bueyes.

Velaí o temos, a identificación por parte do pobo, custodio do noso patrimonio inmaterial, da Raíña Lupa como unha Moura, que habita na cova e pasa o tempo fiando.
Xa non nos ha de caber dúbida algunha que a Raíña Lupa foi o nome que a Igrexa deu á nosa Moura para integrala na historia da chegada do corpo do Apóstolo Santiago a Galicia. En palabras da historiadora Mar Llinares, a Raíña Lupa é un exemplo privilegiado de las relaciones existentes entre una forma mítica utilizada por la cultura oficial para la difusión del culto al Apóstol Santiago, por una parte y en todo semejante a muchas otras mujeres míticas que aparecen en el folklore gallego bajo el nombre de señoras, señoritas o Mouras.

O interesante de todo isto é o significado que agocha. Lupa é representada no relato cristián como unha poderosa soberana, dona do territorio, adoradora de ídolos pagás e dominadora das forzas máxicas representadas polos touros bravos e o dragón. Tamén é a antagonista do Apóstolo Santiago no relato: ela é a representante dos cultos antigos e el do cristianismo que comeza, ela é muller e el home, ela é a raíña do territorio que Santiago conquistará para si ó ser enterrado nel e, como colofón, ela é a pagá que Santiago bautizará.

5 Bautizo reina Lupa
Bautismo de la reina Lupa por el apóstol Santiago. Óleo sobre tabla, atribuido a Francisco Martín. http://avilajacobea.blogspot.com/2013/11/las-pinturas-del-retablo-mayor-de-la_24.html

Como vemos, estamos claramente ante unha loita de relixións, entre a indíxena representada pola figura da Moura e a invasora traído polo Apóstolo. Un enfrontamento que non fai senón revelarnos á Moura como divindade suprema da relixión existente en Galicia antes da chegada do cristianismo, a cal compre vencer para conseguir implantar a nova fe.

Como prometíamos ó comezo, unha revelación fascinante. Tirado de https://tralaspegadasdavella.wordpress.com/

 

BIBLIOGRAFÍA:
– CUBA RODRÍGUEZ, X. R., MIRANDA RUÍZ, X. e REIGOSA CARREIRAS, A. Diccionario dos seres míticos galegos. Ed. Xerais, 2006.
– GROBA GONZÁLEZ, X. e VAQUEIRO RODRÍGUEZ M. A Cova do Pico. En el interior de la compostelana montaña de cuarzo. Concello de Boqueixón, 2004.
– LLINARES, M. Mouros, Ánimas, Demonios. El Imaginario Popular gallego. Ed. Akal, 1990.
– QUINTÍA, R. Análise estructural e simbólica do mito da moura. Urco edicións, 2015.

Escrito por

https://tralaspegadasdavella.wordpress.com

Pode que che interese...