A noite máxica do Samaín e o calendario labrego

por Íñigo Mouzo Riobó · 31 Out, 2018

Tempo de lectura: 3 min.

Defuntos, Todos os Santos, Halloween ou o Samaín. Esta festa sinalada celébrase entre a derradeira noite de outubro e o primeiro día de novembro. É nun momento no que os últimos calores do verán xa morreron definitivamente e o frío do inverno ábrese paso abruptamente. En Defuntos ou Samaín celébranse unha das máis máxicas noites do ano, tradicións cristiás e pagás que escollen xustamente esta madrugada de mediados do outono para recordar as ánimas dos que xa non están e axuntar os mundos dos mortos e dos vivos.

Para entender por que hai que ir ós inicios do Cristianismo, pois é no século IV cando se ten novas por primeira vez da celebración da festa de Todos os Mártires da Igrexa. Mais tarde no século VII o papa Bonifacio IV dedicoulle un panteón romano (templo a varios deuses ou pan theon) a todos os santos, é dicir a todos aqueles mártires ou homes de fe que o precederan. A data escollida para a celebración era o 13 de maio. Mais foi o papa Gregorio III quen, no ano 741, mudou a data ó 1 de novembro, adicándolle unha capela en San Pedro de Roma. A celebración coincidiu unha vez máis coa cristianización dun rito pagán nunha noite sinalada do ano precristián.

O inverno / foto dariqprvCC0

Aquela noite dos defuntos precristiá sería unha antiga celebración sinalada nun momento marcado do ciclo anual para algunhas culturas labregas ou gandeiras. Tal e como contábamos noutro artigo, moitas localidades de Galicia celebran o San Antón (17 de xaneiro) como a primeira festa do fin do inverno ou, no seu defecto, o entroido. Son as celebracións do primeiro cambio de inverno á primavera. Do mesmo xeito, Samaín ou Defuntos, era para a cultura precristiá tamén un cambio de ciclo entre o inverno e o verán. Así, Defuntos ou Halloween (All Hallow’s Eve) celebrase nun día equidistante entre o equinoccio de outono e o solsticio de inverno.

E é que existiron tradicionalmente tres métodos para marcar o cambio de estación e polo tanto o cambio de ciclo. Se ben existe un método astronómico marcado polos equinoccios e solsticios, que o cristianismo sacralizou tamén en celebracións como noiteboa ou San Xoán, para outras culturas, márcanse outras datas máis próximas ó verán ou ó inverno meteorolóxico, días de maior calor ou frío polo desfase estacional das temperaturas. Hai un terceiro método entremedio dos dous que é o chamado asiático/irlandés, que, seguindo os cambios meteorolóxicos, sinala os cambios de ciclo xusto o día de maior ou menor insolación.

Un cemiterio en Defuntos / foto jhraskonCC0

Para as culturas celtas, tan apegadas a este día, a diferencia está moi clara, pois no calendario celta existían catro grandes celebracións que coincidían cos ciclos da lúa. Samaín, na primeira lúa de novembro, Imbolc, a primeira lúa de febreiro, Beltane, a primeira de maio, e Lughnasadh a primeira de agosto. Samaín e Beltane, sinalaban o comezo do inverno e o comezo do verán, e, polo tanto, para moitos esta noite é o comezo de ano das terras celtas, mentres que para outros sería o 1 de febreiro ou de agosto. Pois, como afirmaba o antropólogo escocés James George Frazer, Samaín é o momento do ano no que gando é levado ós pasteiros de inverno.

Segundo el os equinoccios e solsticios adaptábanse mellor ás datas relevantes para os agricultores, o que hoxe corresponde cos cambios de estación astronómicos, mentres o 1 de maio e o 1 de novembro eran datas moito máis propicias para fixar o cambio de estación para os pastores. Nas illas británicas, como culturas esencialmente gandeiras, os cambios de Samaín e de Beltane coincidirían moito mellor que os ciclos marcados polos solsticios, adaptándose dun xeito diferente o desfase do ano meteorolóxico. E que Samáin e Beltane, dannos tamén conta de que os ciclos para as culturas labregas non son tanto ciclos estacionais, nun sentido de estancia, senón que teñen máis que ver cos ciclos da vida e da morte, cando a vexetación e o gando comeza a crecer ou cando comeza a esmorecer.