A Illa de Creba: centos de anos de historia mercados no Franquismo para unha casa de luxo
Vicente Risco dicía da illa de Creba que nela “había mouros que tiñan un templo do seu falso deus. Os cristiáns matáronos deixando só á filla do xefe, a cal invocou ao demo, que levantou unha tempestade que afogou aos cristiáns e separou a illa da terra e converteu á filla do xefe, nunha serpe xigante que afundía os barcos”.
Situada na ría de Muros e Noia, a illa, que ten unha superficie de 65.398 metros cadrados, atópase a 240 metros do cabo de Uía e pertence á parroquia de Esteiro, no concello de Muros. A súa propiedade é privada, algo contra o que os veciños loitan dende que en 1966, o pai do empresario Emilio Penas Gerpe, actual propietario, mercase a illa.
Risco engadiu á lenda sobre a illa que “os cristiáns acudiron a un home santo o cal mandoulles construír unha capela na illa dedicada á Nosa Señora da Creba”. Actualmente, non queda nada da capela, que si se conserva na memoria popular.
A illa da que falaba Vicente Risco pouco se parece á que agora se pode ver na Ría de Muros e Noia. Por aquel entón, era unha illa sen vexetación e cunhas ruínas na súa cima. A día de hoxe, atópase poboada de piñeiros e no seu centro, onde noutros tempos existiu unha ermida na honra de Santa María, érguese agora un aloxamento de luxo privado, coñecido como A Creba, Private Island.
SÉCULOS DE HISTORIA
A primeira documentación que hai da illa ven da man de do escritor e militar romano Plinio, quen situou á illa nos pobos Tamaricos e dixo que nela estaban as Aras Sextianas, un conxunto de aras que conmemoraban as vitorias das lexións romanas nas guerras desenvoltas nos territorios galaicos, cántabros e ástures. Como recollen en Patrimonio Galego, isto foi corroborado polo escritor coruñés Carré Aldao, quen ademais engadiu a existencia de torques de ouro e outras xoias na illa.
Pola súa banda, séculos máis tarde, o arcebispo Diego Xelmírez relatou en historia Compostelana a existencia de piratas na illa de Creba, que pola noite provocaban incursións nos pobos da costa. Ante isto, o arcebispo mandou construír unha frota para defender aos diferentes pobos.
No que se refire á ermida da que falaba Vicente Risco na súa lenda, non se ten constancia dela ata o s.XVI, e a historia popular conta que xunto a ela, nunha construción contigua, vivía un ermitán que a coidaba. É no 1867 cando a existencia de tal construción é recollida no Derroteiro das Costas de España e Portugal, indicando a existencia de ruínas na cima da illa.
Porén, non é ata o século XX cando empezan os conflitos arredor da illa. Como recolle José Manuel Bermúdez na súa obra Muros, un mar de historias, Muros e Outes comezaron a reclamar a titularidade da Illa de Creba, despois de que o Concello de Muros non a incluíra no seu inventario de terras. Ante isto, no 1922, unha parella de Outes inscribiuna ao seu nome e foi en 1966 cando o pai do actual propietario mercou a illa a unha trintena de persoas. Isto derivou durante anos non só a cuestionarse a propiedade da illa, se non tamén da súa pertenza ao Concello de Muros ou de Outes.
Durante moito tempo reclamouse a devolución da illa aos veciños, e foi o 1 de maio de 1990, como publicou El País, cando unhas 300 persoas, entre os que se atopaba o entón alcalde de Noia, Pastor Alonso, ocuparon a Creba de forma pacífica reivindicando a súa petición: que a illa, cuxo paso estaba cerrado ao público, volvese ser dos veciños como o fora un século atrás.
O xornal La Voz de Galicia recolle nun artigo de 2007 sobre a illa que os propietarios, a familia Penas Gerpe, aseguraba que a illa non era privada, pois a Lei de Costas delimitaba unha zona de acceso público. O que si era privado era un gran terreo dentro da illa. Tamén criticaban que, a pesar dos desexos da veciñanza por convertela nun lugar de titularidade pública, a familia non recibiu ningunha información da Xunta nin doutros órganos administrativos.
O que si se consideraba de dominio público era o terreo no que os propietarios construíron un embarcadoiro. Unha orde ministerial declarou esta construción ilegal, e ordeouse o seu derrubamento, mais os anos pasaron e dita orde nunca se chegou a exercer. Actualmente, o embarcadoiro segue en pé, e a súa destrución sería máis perxudicial para a contorna que manter o embarcadoiro en pé.
A CREBA: DE LUGAR DE ROMARÍA A ILLA PRIVADA DE LUXO
Dende que a illa se cerrou ao público, levantouse un cerrado para impedir o paso, e detrás dunha abundante vexetación, na súa meirande parte piñeiros plantados polo dono, escóndese unha mansión de luxo. Porén, a cultura tradicional recorda unha illa diferente, menos verde, á que acudían mariñeiros de paso e veciños a coller toxos ou gozar do lugar.
O máis destacado era a romaría que se celebraba na honra da Virxe da Creba no lugar no que anos antes houbera unha ermida. Aínda que a construción relixiosa xa non existía, os veciños conservaban na memoria a súa presenza e, como recollen en Patrimonio Galego, moitas eran as persoas que rezaban unha Salve e descubrían as cabezas ao pasar en barco xunto o illote. As coplas populares tamén fan referencia a isto: “Indo polo mar abaixo/o vento rifoume unha vela/nosa Señora da Creba/diume vento para ela”. A día de hoxe, o pasado da illa permanece na memoria popular.
Séculos de historia agóchanse nesta pequena illa da Ría de Muros e Noia, un terreo que os veciños queren recuperar. Por iso, o vindeiro domingo 8 de maio, o Local Social da Esteirana acollerá a presentación do libro “A illa da Creba”, acto no que participarán o autor do libro, Francisco Abeijón, a responsable comarcal do BNG, Sol Agra, o antigo secretario da Fundación Galicia Sempre, Bieito Lobeira, e o representante da Asociación cultural O Xeito, Rodrigo Molinos. Coa presentación da obra, queren dar a coñecer non só a historia da illa da Creba, senón tamén os desexos dos veciños de recuperala.