fbpx
Paisaxe mariñeira en Muxía / Elixio Vieites
Paisaxe mariñeira en Muxía / Elixio Vieites

Cando a paisaxe é parte da identidade galega

Tempo de lectura: 4 min.

‘Voces termando da paisaxe’ é o título do discurso lido por Marilar Aleixandre no acto de entrada na Real Academia Galega. Nel, a nova académica fai un percorrido por todo aquilo que sostén a paisaxe do país: as voces físicas e discursivas, desde as rochas ás augas, dos valados e aldeas á lingua e toponimia, das herbas ventureiras ás voces das mulleres e do feminismo… todas elas termando da paisaxe natural e construída, todas elas envoltas no que recoñecemos como memoria histórica, pois o discurso comeza e remata narrando a historia dunha muller “paseada” o dezaoito de agosto de 1936 e de como ese relato se recolle no programa Nomes e Voces da USC (Universidade de Santiago de Compostela).

Aínda nos actos que puidersen resultar máis especificamente literarios, aínda nos textos máis alleos, fai a súa entrada a Historia para enraizar no pasado e dicir quen vimos sendo. E somos tan fillos da guerra fratricida (e ocultada polos golpistas ganadores) como das rochas que constitúen a paisaxe ás que Marilar lles vai dando voz para que conten: o ollo de sapo, os granitos ou as lousas; e pásanos a nós o testemuño para que as defendamos de minerías propias de país colonizado ou situado noutra parte do mundo. As voces amordazadas das augas pois o país dos mil ríos, regatos e fontes vai vendo como desaparecen, son modificadas as súas canles, desecadas as lagoas, as correntes escondidas debaixo de calzadas e rúas de cidades ou aprisionadas en encoros, as fervenzas entubadas…

Camiño medieval das Regadas, en Beade / Elixio Vieites

É xustamente en chegando a “As puntadas que sustentan a paisaxe: valados e sebes, rodeiras e aldeas” onde quero determe. Esas corredoiras e camiños que axudaron a facer os pés de todos os antepasados, eses muros de pedra, tan diferentes uns de outros que non queda máis remedio que recoller nunha tipoloxía segundo os lugares porque son o froito do traballo dos nosos vellos, daquela, cando todos sabían facer de todo, e máis, cando eran dirixidos por unha cuadrilla de canteiros.

Os muros da miña aldea tiñan presenza, habíaos de moi diferentes tipos, feitos con pedras de distinto tamaño, asentadas de formas moi diversas… habíaos de pedras fitas que lembraban os menhires (que aquí pouco vemos), unhas colocadas ao lado das outras nunhas fileiras que marcaban lindes e limitaban camiños; ás veces camiñabas entre elas e sentíaste no medio da beleza e a arte, tal como se sentiran antes de ti moitos outros.

Pero, sen necesidade de concentración parcelaria foron desaparecendo, algúns que os tiraron porque cambiaban os camiños, outros que aproveitaron un despiste para ampliar fronteiras, outros que sempre están preparados para a rapina e con tractor foron roubando as pedras que eran muros (igual que furtan as pedras libres do monte esculpidas polo vento e a chuvia ao longo dos séculos), son os depredadores que nacen para reproducirse ensinando aos fillos a facer o mesmo e provocando un mal sen fin.

Pregúntaste, como puido pasar; como foi posible esa desfeita que nos deixa sen memoria da aldea e as leiras, dos lavadoiros onde iamos coas sabas e coincidiamos con todas as demais mulleres, como puido ser que cando comezaban a recuperarse os lavadoiros (moitos deles de maneira totalmente desacertada con pinturas e adornos que nunca tiveron, convertendo en kitsch o que fora fermoso na súa simpleza e evolución da tradición, para chegar ao máis do máis, á forma máis acaída de cantas se puideran construír; o lavadoiro onde se lavaron as sabas da miña casa e as outras, onde se limpaba a roupa dos mortiños… desapareceu nun cambio de lindes e semella que ninguén o botou de menos. Cando se fala de arquitectura popular ou de arquitecturas públicas eu lembro sempre eses muros que marcaban unha realidade.

Penso no que deixou de cultivarse porque unha subvención perversa pagou para desaparecela, aquelas outras que nos deixaron sen referencia cando se importaron produtos doutros países a moi baixo prezo para que as nosas deixaran de ser… igual que as inversións críticas das grandes galiñáceas que acaban coa competencia baixando os prezos para poder subilos, despois, cando xa non hai con quen poder comparalos. Penso nas viñas que estaban en parras altas sobre as corredoiras producindo unhas sombras, uns arrecendos, uns ceos vexetais que foron desaparecendo ás veces para facilitar que o do tractor tivera máis por onde ir roubar as pedras, que o transporte tivera a posibilidade de levar máis e máis madeira.

As aldeas tiñan a súa propia morfoloxía de casas, pero tamén de construción, de lugares cos seus nomes. Deses nomes segue a falar a nova académica no apartado “Para aguantar dos nomes: lingua e toponimia”, porque “onde só queda alguén para aguantar dos nomes” pon Novoneyra -o druída- a longa estirpe do derradeiro labrego á sombra da redroma do castiñeiro; o nomes de todos e cada un dos lugares macros e micros, uns dous millóns de nomes para denominalos; una riqueza que anda a caernos e perderse coma auga entre os dedos.

Os nomes recitados nun balbordo de séculos para que o topos non desapareza, unha lingua que se perde como bágoas baixo a chuvia sen que termen dela todos os que son necesarios para sostela. E con toda a paisaxe, formando parte dela as voces do feminino e o feminismo, poñéndose en pé despois de tanto tempo de silencios espesos nos que o bruar do mar semellaba calalas mentres resistían coma plantas ventureiras nas paredes de pedra construíndo xardíns verticais.

Entrou a Historia no discurso, e con ela, a necesidade de resistencia.

Escrito por

Dinamizadora cultural. Directiva do Ateneo de Santiago

Pode que che interese...