Coresma, Semana Santa e Pascua Florida na reclusión do coronavirus
Por Felipe-Senén
A Coresma é un tempo litúrxico da igrexa católica, corentena que couta a liberdade de enxergar e vivir o florecer da primavera. Xornadas que van do Mércores de Cinza ás vésperas da Resurrección, que acolle a Semana Santa como exuberante toque final pra abrir á Pascua Florida da cristiandade. Sábeno ben os que foron educados entre as teimosías do Nacionalcatolicismo e do tempo sucedáneo. Eran días de loito e morado entre altares espidos e sen fores, de confinamento interior e nos templos, de exercicios espirituais con sermóns e silencios dirixidos dende o púlpito por arrogantes predicadores de voz altisonante que petaba entre as imaxes e bóvedas do templo. Horas de recollemento, repensando entre cirios e sombras, no medo, na morte, nun inferno. Días e venres de vixilia, de abstinencia e xaxún, con excepción, agás pros que podían pagar bulas na trastenda das sancristías. Coa misión de repensar un novo mundo pra caer nas mesmas revelladas rutinas.
Confín de cruceiros nas encrucilladas, de cristos mariñeiros e viúvas de vivos
Confinamento relixioso arredor dunha lección vital coa Xerusalén terreal de fondo, cidade dividida entre tribos, relixións e clases enfrontadas, Ensinanzas de Semana Santa condensadas nun viacrucis de 14 estacións seguindo o guión do evanxelista Mateo. Temas levados a través do tempo e da terra á música, á literatura, ao teatro popular e culto e ao cine, á Arte como parte divina do ser humano. Pegadas ben labradas na cultura relixiosa dos países “célticos” cristiáns do occidente atlántico. Ben o soubo Castelao que deixou en herdo e por algo sería o estudos de “As cruces de Pedra na Galiza”, páxinas e debuxos que lle dan significación a esas “oracións de pedra” que se ergue nos camiños de Galiza.
Semana Santa que abre cun Domingo de Ramos na Pascua Xudia, un día feliz, de encontro ás portas da Cidade, de recibimento, aplausos e abanear de ramallos, seguido dun bico de traizón e dunha cea de despedida entre doce discípulos, bendicindo, facendo de todos e compartindo os produtos da terra e do traballo: pan e viño. Logo recollemento íntimo na noite e no horto, entre presaxios e profecías do que sigue e unha pregaria, “Señor, aparta de min ese caliz”; pra de seguido ser prendido entre espadas e paus , levalo ao patíbulo, elixida a súa condena entre a do bandido Barrabás pra o delegado do imperio romano, Pilatos lavarse as mans e ser escarnecido, coroado de espiñas e cargado cunha cruz… costa arriba na que aparecen a nai, tres caídas, un cireneo que axuda a repartir á carga, unha verónica que o limpa, as seguidoras que choran… espido, cravado, Longinos, vinagre… soío, coa nai a Madalena e o discípulo Xoan aos pes, sete palabras…a morte, o descendemento, Nicodemus, a Piedade, a sepultura…. e ao terceiro día a resurrección… Pascua florida.
En busca dun Cristo terreal
Antiga metáfora da vida interpretada segundo o saber de cadaquén, como a daquel descoñecido místico do século XVI, autor do soneto de “No me mueve mi dios para quererte el cielo que me tienes prometido/ ni me mueve el infierno tan temido/ para dejar de ofenderte… muévenme tus afrentas y tu muerte…” , como aquela outra “Saeta” de Antonio Machado a ese “Cristo de los gitanos siempre con sangre en las manos/ siempre por desenclavar…No puedo cantar ni quiero / a este Jesús del madero/ sinó al que anduvo en la mar”. Ou os poemas dese outro místico de hoxe, amigo da Galiza, finado aínda non hai pouco, espello do lembrado Crego das Encrobas, Moncho Valcarcel, do historiador Francisco Carballo e tantos outros relixiosos da liberación, referímonos ao nicaraguano Ernesto Cardenal que ven no Cristo a representación cósmica, nacido a ras de chan, nun cortello e morto, erguido ao ceo nunha cruz, “agora feita de ouro e pedrería pra pectoral dun bispo”….. mensaxeiros dun Cristo que non é revelador de relixiosidade, se non rebelde encarnación de humanidade e Amor . Deus é amor, un planeta alegre de Arte e Paz… así remata así ese derradeiro poema do 11 de xuño do 2019 “Con la puerta cerrada”. A vida non sirve se non se sirve. Moito de priscilianismo, de franciscanismo, de tradición panteísta, humanista atopamos nestas interpretacións.
“A invención dun Deus: Xesús de Nazaret” na literatura galega de hoxe
Sempiterna cuestión que non escapa da Galiza de hoxe, con escritores que acollen o reto de meterse entre apócrifos, evanxelistas , arqueoloxías, historias e moitas mentiras e delirios pra entrar na verdade dun Cristo, mesmo superando intentos como a de Papini. Referímonos ao escritor lucense Xulio López Valcarcel, que, dende este occidente mira a oriente e fura na terra e no tempo dun Nazareno que tanto ten influído nas Artes. ”A invención dun Deus: Xesús de Nazaret” ( I . “De Predicador a Mesias “ 2017 / “ II. “ A configuración do Mito” 2019 )
A Galiza da Semanas Santa, onde pola tradición se identifica aos que sofren co Nazareno, onde as viúvas dos vivos atopan na imaxe da virxe da Soidade un refuxio. Ben o sabía Rosalía. Sentida Semana Santa de pobos mariñeiros de pes descalzos, avivada de orixe polos franciscanos: a de Viveiro, as máis solemnes protagonizadas pola disciplina da Armada, como a do Ferrol, até as máis humildes como a mariñeira de Laxe ou a celebración da Resurrección, cima da Pascoa Florida nun día no qu sempre sae o sol na Fisterra do “Ara Solis”. Pervivencia de autos sacramentais con textos e músicas incorporados á historia da cultura. Días mesmo con receitarios de cociña, ao respecto non esquezamos o libro de Álvaro Cunqueiro sobre a “Cociña Cristián de Occidente”, probas da cerna dun vello imperio cristián que importou tradicións que prenderon e melloraron no Sur e nas Américas.
As imaxes de Cristos terreais, galegos tamén
Paixón que inspirou tipoloxías de Cristos como tendido e vinsto den de os pes, como o Mantegna, o de Antonio de Messina sostido por un anxo… O xacente Cristo Mozo Morto de Holbein, máis humano que divino, con preguntas na boca, como os cristos do galego de Sarria Gregorio Fernández. O de Asoreí para Moiá (Barcelona), as interpretacións do alemán do século XVI, Grunewall que inspiraron a tan criticada férula, báculo de Paulo VI, retomado polo Papa Francisco, obra de Lello Scorzelli, dun Cristo-home, desgarrado e torcido na cruz… Os cristos de Laxeiro ou de Seoane, reinterpretacións contemporáneas do Catecismo do Labrego , o Cristo do “artistiña” ourensán Acisclo Manzano, o que o bispo franquista Temiño non quixo, pra hoxe, paradoxos da vida estar na capela da súa campa na catedral de Ourense… imaxes ante as que un beato pode apagar a súa fe, como un crente acendela.
Dende a ameaza e os estragos campantes da pandemia do coronavirus tinxindo de vermello mapamundi, entre novos profetas, verdades e mentiras, este ponse en en garda. Memoria e lección de futuro sobre a fraxilidade do ser humano e do planeta que nos atura…a non ser que ince esa outra epidemia á que xa somos propensos, a da desmemoria. Pois deica agora aprendeuse o valor da vida, do individuo como célula da sociedade, capaz de por remedio, de comunicar, de investigar e crear e aplicar en perigosa vangarda solucións de cura e de entretemento, de producir e repartir alimentos e os seus repartidores, ante as murmuracións, os fiáscos, dicires e desdicires do teatro político, do futuro das novas tecnoloxías da comunicación que tecendo redes penetran na casa e permiten interaccionar, entre verdades e mentiras do estado da cuestión, entre tantas cousas á que sempre someten as situacións límites, esas que poñen couto ao máis grande que é á vida, a sociedade e á liberdade. Po algo a palabra máis repetida é humanidade e humanismo.
A Coresma do Coronavirus…pendente de interpretacións máis alá do whatsapp
Particular Coresma esta do 2020, máis pros que recorren as veigas dos anos cumpridos…. de urbes en espantosa calma, distancias gardadas, tras portas e ventás ou sofisticados plasmas, como expresivos ollos abertos á relatividade do mundo, fronte ao rechouchio e florecer ceibe da primavera exterior.
Coresma na que, como se dun test se tratara, entre curiosos comportamentos, ponse a proba a capacidade creativa dos individuos e da cultura. Días do valor do individual no social, de posmodernas arcas de Noe, pra valorar as prioridades, a vida, o necesario e común, os aplausos do agradecemento aos profesionais que profesan o que fan na primeira liña, ante cada paciente con cada súa historia. Non sairemos indemne do couto do medo, da enfermidade e da morte, seguirase cargado pra seguir ampliando a vida, a comunidade e a Santa Liberdade.
Manifesto de “cultura ou barbarie”, cultura para vivir e desenvolverse fronte aos postureos e ás liturxias. Cultura longa, vita brevis.. Todo pasa e todo queda. Non son tempos de responso, son de responsabilidades sobre o ser humano e o planeta que nos acolle.