Gobero, o cemiterio máis antigo do Sáhara nos confíns do megalitismo atlántico

O xacemento arqueolóxico de Gobero atópase a 150 kilómetros ó sur do macizo montañoso do Air, en Níxer, sitúase a carón dun paleolago de auga doce chamado Gobero, de 3 kilómetros de diámetro e 3 metros de profundidade que ocupaba unha depresión de tipo endorreico no deserto do Teneré. Datado en torno ó 8000 B.C, constitúe o cemiterio máis antigo coñecido ata o momento no deserto do Sahara e nel se atoparon 182 enterramentos. O sitio foi descuberto no ano 2000 por un equipo dirixido polo paleontólogo e xeólogo da Universidade de Chicago chamado Paul Sereno. O primeiro informe completo sobre Gobero publicouse por Sereno en agosto do ano 2008.

Sitio arqueolóxico de Gobero,no Sáhara / Wikipedia

Primeira ocupación. No xacemento de Gobero pódese observar unha primeira ocupación humana de pescadores e recolectores coñecidos co nome de Kiffians. Era unha poboación sedentaria a carón do lago que baseaba a súa economía na pesca e na caza de bóvidos e vertebrados do Sahara. Eran altos e corpulentos, acadando os dous metros de altura, e os seus cranios eran longos e baixos, semellantes a outras poboacións do Magreb e do sur do Sahara. Eran, xa que logo, cazadores-recolectores, moi musculosos e de esqueleto robusto, que coñecían a cerámica. Os enterramentos dos corpos facíanse envoltos en coiros de animais atados con ligamentos ou cestería.

Fase árida. Entre o ano 6200 B.C e o ano 5200 B.C interrómpese a ocupación de Gobero por un cambio brusco nas condicións climáticas, moito máis secas e áridas debido a cambios na circulación atmosférica do Atlántico Norte, que fan do sitio arqueolóxico de Gobero un lugar inhabitábel. Este intervalo árido secou completamente o lago e fixo que a área en cuestión fose abandonada.

Túmulo de corredor e recinto / Foto de Berkani 2009

Segunda ocupación. Entre o ano 5200 B.C e o ano 2200 B.C, caracterízase por unha segunda ocupación do lugar de Gobero. Prodúcese unha leve melloría das condicións húmidas que fan que a vexetación residual en torno ó lago e no propio lago sexa aproveitada por un novo grupo humano chamado Tenerians. Os Tenerians diferenciábanse morfolóxicamente dos seus predecesores. Tiñan un esqueleto moito máis grácil e a súa estatura era moito menor. Os seus cranios eran longos, altos e estreitos, as caras máis altas, e non gardan relación con outras poboacións anteriores da contorna. Era unha cultura de pastoreo de gando bovino doméstico de carácter seminómade que tamén coñecían a cerámica. O pastoreo de gando doméstico e a recolección de gran xogou un papel importante na súa economía tradicional. Tiñan prácticas funerarias distintas e os enterramentos e as tumbas inclúen enxovais.

Fase final. A partir do 2500 B.C o proceso de desecamento e aridificación do Sahara acentúase todavía máis no tempo, poñendo fin a calquera tipo de ocupación humana e que supón o abandono definitivo do lugar de Gobero.

TASSILI DU FADNOUN

Unha dinámica semellante a segunda ocupación de Gobero tivo lugar noutras partes do Sahara. A vexetación residual dos lagos endorreicos, dos vales e das canles dos ríos e barrancos foi aproveitada e ocupada por unha nova poboación humana que empregaba o túmulo funerario monumental como unha maneira de aprehender e de apropiarse desas áreas máis fértiles, cada vez máis escasas no amplo deserto do Sahara. É o caso da área de Fadnoun, en Tassili Azger, no macizo de Ahaggar en Alxeria. Neste senso, son característicos os chamados por Berkani túmulos de corredor e recinto. Os túmulos de corredor e recinto están constituidos por un túmulo principal do cal xorden dúas antenas en forma de V, abertas e prolongadas cara o leste a través dun corredor. Todo o conxunto funerario delimítase cun recinto perimetral circular e exterior realizado en pedra. Ausencia de enxoval funerario asociado ó defunto. Segundo a datación de radiocarbono, os monumentos foron construidos entre o final do IV milenio B.C.E e o inicio do III milenio B.C.E. Os túmulos chamados de corredor e recinto están espallados pola case totalidade dos macizos montañosos do Sahara central, onde a vexetación e a fecundidade da terra prolongouse máis no tempo ata a desecación definitiva do deserto.

Túmulo de Jebbel, no Sáhara / Zemmour. www.prehistoire-du-maroc.com

WADI TIFARITI

Un proceso semellante ós anteriores tivo lugar tamén no Sahara Occidental segundo ós estudos e escavacións levadas a cabo polo equipo de Brooks et alii nos anos 2003 e 2004 no lugar de Wadi Tifariti, situado no norte xunto á raia con Mauritania. A área de estudo ocupa unha rexión de barrancos con ríos efémeros e pequenos lagos e aínda que na actualidade a chuvia é escasa, durante o período de estudo a zona debeu preservar a humidade e a vexetación da fase húmida correspondente ó primer Holoceno. Da mesma maneira que en Gobero, os estudos reportan unha significativa ocupación do lugar durante o Holoceno Temprano (VIII e IX milenio B.P), ben representada con restos de instrumental lítico formado por microlitos e tamén por cerámica. O medio e último Holoceno, en torno o IV milenio B.C, culminou coa aridificación da meirande parte do Sahara, un proceso que rematou en torno ó ano 2500 B.C aproximadamente, dependendo da localización, da xeoloxía e da topografía. Durante este período de transición se documenta a construción de numerosos monumentos funerarios dunha nova sociedade pastoril seminómade como unha forma de aprehender os últimos restos de humidade do Sahara. Durante este período de transición do medio e último Holoceno son abundantes e numerosos os monumentos de pedra conformando unha paisaxe funeraria como unha forma de reter as derradeiras áreas fértiles do Sahara. Na rexión de Wadi Tifariti o equipo de Brooks et alii identificou 411 monumentos funerarios diferentes. Os monumentos de pedra inclúen diversas formas e tipoloxías, semellantes a monumentos existentes tamén en Níxer, Mauritania, Alxeria ou Libia, e que por norma xeral ocupan as zonas elevadas e rochosas da paisaxe. Algúns destes monumentos se restrinxen cronolóxicamente ó 4700-5400 B.P. O desenrolo desta arquitectura funeraria foi asociada coa expansión do pastoreo de gando vacún doméstico e seminómade. Esta arquitectura funeraria foi interpretada como unha evidencia do incremento da complexidade social durante o medio Holoceno e vincúlase a cambios sociais asociados co deterioro ambiental, como unha maneira de apropiarse das terras húmidas para a comunidade pastoril ante a progresiva e irremediábel desecación do Sahara.

BIBLIOGRAFÍA:

-BERKANI, Hayette et alii: “Les tumulus á couloir et enclos de la Tassili du Fadnoun, Tassili Azger (Algérie): Premiéres datations par la méthode du radiocarbone”. Journal of African Archaeology. Junio 2015.

-BROOKS, Nick et alii: “The archaeology of Western Sahara: results of environmental and archaeological reconnaissance”. Antiquity. Diciembre 2009.

-SERENO, Paul et alii: “Lakeside Cemeteries in the Sahara: 5000 Years of Holocene Population and Environmental Change”. Plos ONE. Agosto 2008.