Lourenzo Fernández, historiador: “Na Guerra Civil non hai mortos, hai asasinados. Hai que chamarlle ás cousas polo seu nome”

O catedrático e profesor na Facultade de Historia da Universidade de Santiago de Compostela, Lourenzo Fernández, coordina un grupo de investigación que buscará sacar do “anonimato espacial” ás vítimas do franquismo en Galicia. O catedrático xa dirixira o proxecto Nomes e Voces para dar voz a todas as vítimas do terror da Guerra Civil Española. Así, documentaronse máis de 15.000 casos de vítimas das cales 5.000 foron asasinadas,  e puideron rescatar unha gran cantidade de testemuñas. Un feito que fixo contrastable a “dimensión do que fixeron os golpistas”.

Cal é a diferencia entre Nomes e Voces e o proxecto actual?

O traballo naquel momento non trataba sobre fosas, trataba sobre vítimas. No período que estudamos, temos unha relación de 15000 vítimas das cales 5000 son asasinados. A partir de aí recollemos moita de información que permite a posibilidade do que estamos a desenvolver agora. Ademais fixemos un mapa de foxas que temos que actualizar.

Cales son os obxectivos do novo proxecto?

En primeiro lugar, participar en todo o proceso de exhumación. En segundo lugar, renovar e actualizar o mapa de foxas. E en terceiro lugar, unha parte do proxecto ao que se chama dignificación na letra, pero non nos gusta moito esa expresión.

Por que?

O coordinador do novo equipo de investigación das fosas comúns, Lourenzo Fernández, no seu despacho / Samuel Pérez

É como se as vítimas foran indignas, as vítimas sempre foron dignas o que hai que darlle o espazo que merecen na lóxica da memoria democrática. Hai que sacalas do anonimato espacial que é unha cousa moi dura, non se sabe onde están e como estamos vendo en Vilagarcía que non se sabe se están alí ou non.

Que entedes como dignificación?

Dignificación é establecer lugares de memoria democrática que fixen o recordo daqueles asasinatos vinculados a un golpe de Estado.

Temos que comezar a chamar as cousas polo seu nome. E eliminar a confusión sobre mortos na Guerra Civil. Esa xente non morreu na Guerra Civil, non había unha Guerra Civil en Vilagarcía. Houbo unha serie de asasinatos, premeditados de persoas por unha serie de razóns.

Como se contrúe unha memoria democrática?

Construír unha memoria democrática de verdade baséase no coñecemento. Non con verdades, senón unha memoria democrática de verdade. De coñecemento. Nós somos historiadores, a frase de non remover o pasado é unha frase totalmente contraditoria co noso traballo.

E como se rastrexa todo a confusión que provocou 40 anos de ditadura?

A incerteza forma parte do pasado. O pasado non existe, o único que temos son vestixios. Cando un fura un castro encontra cousas, anacos de cerámica, de parede. Con isto construímos o pasado e cada vez é máis importante é ter en conta que é moi difícil atopalos, sobre todo si están en espazo de cemiterios e se son moitos.

Por que?

Cando maior é o crime, máis vontade de ocultación hai. Ademais sendo un cemiterio público estaba en mans do concello que escolle a localización dos corpos, os panteóns, os nichos. Estámonos a enfrontar aos responsables dos concellos durante a ditadura sabendo perfectamente que fixeran eles ou os seus comilitóns. De feito, só o 40% das foxas dos cemiterios teñen resultados positivos porque normalmente tes resultados desfigurados.

De feito en Nomes e Voces tiñades 461 foxas documentadas e no Ministerio de Memoria Democrática tiñan 50 e gran parte delas estaban relacionadas cos cemiterios

Tamén hai que ter en conta que hai que definir do que estás falando. En Galicia falamos de foxas, pero como tal hai moi poucas. Por analoxía chamámolas foxas, aquí hai moito enterramento en cemiterio, moito fóra de cemiterio e moito enterramento irregular feito, ou ben polos asasinos ou polos familiares que collían os corpos de onde os deixaran tirados.

A Guerra Civil crea bastantes incomodidades en certas persoas

En Galicia hai un tratamento diferente que noutros sitios, por exemplo, conseguiuse un consenso político e xudicial na devolución de  Meirás. Aínda así, evidentemente, temos un enorme problema co noso pasado incómodo. E intentamos manexalo en termos de coñecemento non só de relato político. Un relato político que tamén  forma parte da historia, pero nós temos que falar de pasado, de historia, de memoria e de relato. Iso en democracia é plural. O que non é plural é o relato dos verdugos. Ese é unívoco e todo o mundo sabe en que consiste, en confundirnos.

Que significa a Lei de Memoria Democrática?

Xa que se chame Memoria Democrática é positivo, porque de algo que necesitamos como sistema político e non creo que ninguén negue que precisamos unha memoria democrática do pasado.

Logo, unha memoria que pode ser discutida. Porque o coñecemento académico debe discutirse e en democracia todo é discutible. Polo tanto, non se trata de escribir unha memoria nin única nin parcial, nin de parte. A memoria democrática é unha memoria plural.

Como de importante é a labor das asociacións?

É fundamental porque danlle unha lóxica pública, un sentido colectivo e público sen complexo dos verdugos. Os historiadores estaban investigando, escribindo libros, pero non estabamos a construír unha historia pública orientada ao espazo público. Quen fixo iso foron as asociacións.

Histagra é o seu grupo de investigación fala sobre a historia agraria e política do mundo rural, e está neste proxecto. Hai diferencia entre o mundo rural e o mundo urbano neste ámbito?

Unha das máis evidentes é que o poder político contra o que se levanta o golpe de estado é primeiro un poder militar e está nas cidades, como tamén está o poder político. Ademais, hai espazos dentro do mundo rural que se protexen moito. Non só hai verdugos e de vítimas, nós levamos anos falando de salvadores.