Informe arqueolóxico O Preguntoiro 2024: Na procura das orixes da comunidade monástica en Galicia
Sonia García e Xurxo Ayán, arqueólogos
Esta cuarta campaña arqueolóxica n’O Preguntoiro 1 contribuíu notablemente a clarificar a xénese e evolución de todo este espazo construido. Até o momento as nosas intervencións lidiaron cun panorama complexo marcado polas reutilizacións, os expolios, as amortizacións e os cambios construtivos derivados do paso da fraga á ribeira entre a Alta e a Plena Idade Media. A complexidade estrutural amósase en toda a súa plenitude na zona N da escavación onde chegamos a detectar unha potencia estratigráfica de até 1.70 cm e a superposición de até tres estruturas murarias de diferente fasquía. Por vez primeira nestes catro anos, na presente campaña puidemos documentar contextos arqueolóxicos pechados, depósitos estruturados preservados desde época medieval sen alteracións nin afeccións por procesos antrópicos ou postdeposicionais. Estámonos a referir ao novo sartego antropomorfo do sector 01 e ás estruturas asoelladas no sector 04 a rente da pía escavada na rocha. Deseguido, analisaremos polo miúdo estes tres ámbitos materiais do rexistro arqueolóxico d’O Preguntoiro 1 que consolidan a nosa interpretación do sitio: restos do posible eremitorio, o depósito funerario e o espazo cultual arredor da pía.
De necrópole altomedieval a ermida plenomedieval. Á esquerda: novo sartego antropomorfo documentado nesta campaña de 2024. Á dereita, soleira monumental dunha edificación precedente reutilizada no muro meridional da capela.
Relictos dun posible eremitorio
Podemos falar dun hiato n’O Preguntoiro que vai da Idade do Bronce até a Alta Idade Media. Cos datos dispoñibles na actualidade, a inscrición de Asterigo e a pequena necrópole ordeada remítenos a unha cronoloxía relativa do século X da nosa era. A coluna praticada no muro de contención da terraza principal forneceu unha datación absoluta que sitúa a xénese dese espazo precisamente no século X cal AD. O feito de documentarmos unha tumba inacabada pode remitir a unha interrupción súpeta deste uso funerario do espazo, que puido ser bastante efémero. Pola súa vez, a inscrición remite a unha necrópole que é visitada con asiduidade, xa que abrangue unha rogativa para que o público visitante pregue unha oración pola alma do frade. Un público visitante letrado que sería quen de entender o que alí poñía. Como xa apuntou don Nicanor Rielo Carballo, ese Asterigo podería ter sido o terceiro abade do mosteiro de San Vicenzo de Pombeiro, quen viviu precisamente nese século X (Rielo 1976).
Todos estes factores fannos pensar no Preguntoiro como un lugar de memoria1 (canda O Preguntoiro 2) vencellado á elite eclesiástica do mosteiro de Pombeiro, unha sorte de espazo para exercicios espirituais que remitía á orixe da comunidade monástica, exercendo o mesmo papel que tivo San Xoán do Cachón con respeito a Santo Estevo de Ribas de Sil. Non cremos que esta necrópole, inserta no que dquela era unha inmena fraga dentro do canón do Sil, estea asociada a unha comunidade aldeá, como si acontece noutras latitudes en xacementos ben escavados recentemente, como La Coba en Ávila (Tejerizo et al. 2024) ou Penedo dos Mouros e San Gens no Alto Mondego (Tente 2015).