A historia dos nomes: Oleiros preserva a súa toponimia a través da memoria oral
O nome dun lugar é moito máis que unha simple referencia xeográfica. A toponimia recolle a memoria da terra, as historias transmitidas de xeración en xeración e os vestixios dunha cultura que en moitas ocasións non deixan rastro escrito, pero que perviven na fala da xente. No concello de Oleiros (A Coruña), un proxecto veciñal impulsado polo goberno municipal está a permitir recuperar e documentar 86 nomes de lugares que, de non ser polos seus habitantes máis maiores, correrían o risco de desaparecer.
O programa, denominado ‘Oleiros na Memoria’, forma parte dunha iniciativa máis ampla de envellecemento activo promovida pola Concellería de Servizos Sociais. O obxectivo é dobre: recoller a toponimia esquecida e poñer en valor o coñecemento dos maiores, facilitando tamén o intercambio interxeracional. “Os nosos maiores encárganse de recopilar os topónimos, van falar con outros veciños ao propio lugar para atopar as fontes que os explican. Cos datos crean unha ficha coa localización por satélite e os orixes, algunha foto ou documento que poida haber, e o recollido inclúese na aplicación Galicia Nomeada da Real Academia Galega“, explica a concelleira de Servizos Sociais de Oleiros, Belén Taboada.
Topónimos rescatados: do mar ás fontes
Entre os nomes recuperados destacan algúns que fan referencia a accidentes xeográficos, fontes ou lugares de uso tradicional. ‘Ollo Grande’, por exemplo, é unha caverna costeira situada en Dexo pola que entra o mar, un elemento paisaxístico que forma parte da identidade do lugar. Pola súa banda, ‘Rabuñeiro do río da Loba’ fai referencia a un pequeno río que nace no Pazo de Miraflores e desemboca na praia de Santa Cruz, fronte ao castelo. Xunto a el atópase a fonte de A Loba, de 1954, un punto de subministración de auga onde os veciños ían recoller auga para os seus fogares e lavar a roupa.
Tamén figuran nomes como Area Nova, en Serantes, ou a Praia de Bastiagueiro Pequeno, que volven a ter presenza no rexistro da memoria local grazas ao traballo de recompilación realizado polos veciños.
Un traballo de memoria colectiva
A iniciativa non só ten como obxectivo a documentación destes nomes, senón que tamén fomenta a participación da mocidade na recuperación do patrimonio oral. “Queremos que os máis novos tamén se impliquen. Moitas veces son eles os que axudan aos maiores a utilizar ferramentas dixitais para documentar os topónimos”, detalla Taboada. Este traballo de colaboración interxeracional está a permitir que os coñecementos que tradicionalmente se transmitían de maneira oral poidan agora rexistrarse e conservarse a longo prazo.
A pesar de que a documentación dos topónimos non implica a súa inclusión en mapas oficiais, o proxecto busca manter viva a súa memoria. “O que nos propoñemos agora con esta actividade é crear unha unidade didáctica para os colexios, para difundir esa parte do noso patrimonio, e, se fose posible, facer tamén unha revista“, sinala a concelleira.
Do papel á tradición oral: outras iniciativas da memoria en Oleiros
‘Oleiros na Memoria’ non se limita só á toponimia. Forma parte dunha serie de actividades que teñen como obxectivo recuperar a memoria colectiva do municipio e manter a poboación maior activa. Entre elas atópanse os Obradoiros da Memoria, iniciados hai máis dunha década, nos que os veciños participan en proxectos que documentan aspectos da súa historia persoal e local.
Neste contexto naceron tamén publicacións como a revista ‘Oleiros na Memoria’, que conta con números dedicados á historia do municipio, as súas tradicións e a vida cotiá de décadas pasadas. Exemplares como ‘Así éramos’ ou ‘Así nos divertíamos’ recompilan testemuñas, fotografías antigas e relatos sobre as festas, bailes ou as salas de cine da vila. O libro ‘Cociña e Barro’, pola súa banda, recolle receitas tradicionais da zona, transmitidas xeración tras xeración.
O futuro da memoria en Oleiros
A toponimia é só unha peza máis dun puzzle moito máis amplo: o da preservación da identidade dun pobo. Con este proxecto, Oleiros busca garantir que a historia non se perda e que os nomes que un día formaban parte do día a día dos seus habitantes sigan vivos na memoria colectiva.
A través desta iniciativa, os veciños non só documentan o seu pasado, senón que tamén o comparten coas novas xeracións, creando unha cadea de transmisión do coñecemento que, coa axuda das novas tecnoloxías, poderá perdurar no tempo.
