Anselmo Vilar, o fareiro lucense que apagou a luz para salvar milleiros de vidas
A Desbandá, tamén coñecida como o éxodo e masacre da estrada Málaga-Almería, ocorreu entre o 6 e o 10 de febreiro de 1937 durante a Guerra Civil española. Este episodio marcou un dos momentos máis tráxicos do conflito, cando entre 200.000 e 300.000 persoas fuxiron de Málaga cara a Almería, perseguidas e atacadas polas tropas franquistas desde terra, mar e aire. Estímase que entre 3.000 e 5.000 civís perderon a vida durante esta fuxida desesperada.
Hoxe, 13 de febreiro de 2025, cúmprense 88 anos desde aqueles feitos, que foron recentemente declarados como Lugar de Memoria Democrática polo Goberno español, en recoñecemento ás vítimas e á importancia histórica deste episodio.
En plena Guerra Civil española, mentres o caos e a violencia se estendían por todo o país, un home anónimo tomou unha decisión que cambiaría o curso da historia para miles de persoas. Anselmo Antonio Vilar García (Castro de Rei, 1881), fareiro de Torre del Mar (Málaga), apagou a luz do faro durante dúas noites clave en febreiro de 1937, salvando a miles de civís que fuxían da barbarie da guerra. O seu xesto heroico, con todo, custoulle a vida.
A Desbandá: Un éxodo no medio do horror
A Desbandá, como se coñece popularmente á fuxida masiva de máis de 120.000 persoas dende Málaga cara a Almería, foi un dos episodios máis tráxicos da Guerra Civil. Tras a toma de Málaga polas tropas franquistas, miles de familias, na súa maioría mulleres, nenos e anciáns, emprenderon unha desesperada marcha pola estrada costeira. Avións italianos e barcos de guerra franquistas, como o cruceiro Baleares, ametrallaban e bombardeaban aos refuxiados, causando entre 3.000 e 5.000 mortes.
Neste contexto de horror, Anselmo Vilar, un fareiro galego nacido en 1881 no concello Castro de Rei (Lugo), decidiu actuar. Sabía que o faro de Torre del Mar servía como punto de referencia para os avións e barcos inimigos. Ao apagar a luz durante as noites do 6 e 7 de febreiro, creou unha zona de escuridade que dificultou os ataques e permitiu que miles de persoas escapasen ilesas.
Un heroe anónimo
Anselmo Vilar non era un militar nin un político; era un home común que cumpría co seu deber de manter o faro acendido. Con todo, nun acto de valentía e humanidade, decidiu incumprir a súa principal obriga para salvar vidas. A súa decisión non só protexeu aos refuxiados, senón que tamén evitou unha masacre aínda maior na zona de Torre del Mar.
Desafortunadamente, o seu heroísmo non pasou desapercibido para as tropas franquistas. Poucos días despois da toma de Vélez-Málaga, Anselmo foi fusilado xunto ao cemiterio da localidade. Tiña 55 anos.
O seu sacrificio, con todo, non foi en balde: milleiros de persoas sobreviviron grazas á súa valente decisión.
Un legado que merece ser recordado
A pesar da súa importancia histórica, a figura de Anselmo Vilar permaneceu no esquecemento durante décadas. Investigadores como Jesús Hurtado traballaron para rescatar a súa historia e reivindicar o seu legado. En 2017, o grupo municipal de Izquierda Unida en Vélez-Málaga presentou unha iniciativa para homenaxear ao fareiro, propoñendo que se lle nomee Fillo Adoptivo da cidade e que o antigo faro sexa incluído no inventario de Lugares de Memoria Democrática de Andalucía.
En Lugo, a súa cidade natal, tamén se realizaron esforzos para recoñecer a súa fazaña. O Concello de Lugo aprobou por unanimidade unha proposta para dedicarlle unha rúa e celebrar actos na súa honra, aínda que aínda non se materializaron.
Un exemplo de humanidade en tempos de escuridade
Anselmo Vilar é un exemplo de como un acto individual pode ter un impacto colectivo inmenso. A súa decisión de apagar a luz do faro non só salvou vidas, senón que tamén acendeu unha chama de esperanza no medio da escuridade da guerra. A súa historia recordanos a importancia da valentía, a solidariedade e a humanidade, valores que trascienden o tempo e as circunstancias.
Hoxe, máis de oito décadas despois do seu sacrificio, é o noso deber recordar e honrar a Anselmo Vilar, o fareiro que apagou a luz para acender a vida.
Este artigo está baseado en información recollida de diversas fontes históricas e xornalísticas, incluíndo investigacións de Jesús Hurtado e propostas de recoñecemento presentadas en Vélez-Málaga e Lugo.
