As máscaras do Entroido galego: un elemento que dá personalidade e ritualidade
O Entroido galego é unha das celebracións máis arraigadas na cultura popular, cunha forte presenza de máscaras que van máis aló do seu valor estético. Segundo Xosé Manuel Seixas, investigador e experto na materia, estas máscaras teñen unha orixe remota e presentan paralelismos con outras tradicións europeas, o que reflicte unha visión común da relación do ser humano co ciclo anual e os seus rituais.
Xosé Manuel Seixas, coñecido como o ‘Home Entroido‘, leva máis de 30 anos dedicados á investigación e recuperación das máscaras e tradicións do Entroido galego. Referente no estudo de diferentes Entroidos tradicionais, desde Laza ao Oso de Salcedo, pasando polo Entroido Ribeirao, o do Val de Francos en Castro de Rei e os reiceiros do Cebreiro, Seixas combina a experiencia de campo coa aprendizaxe directa de mestres como Marcelino de Santiago (‘Kukas’) e os felos Manolo e Jorge Fernández. Ademais de confeccionar máscaras artesanais, colabora activamente en centros educativos e asociacións culturais, compartindo a súa visión do Entroido como unha expresión da xenerosidade e da cultura popular galega.
Máscaras que viaxan no tempo e no espazo
Para Seixas, a semellanza entre as máscaras galegas e as doutras culturas é un feito innegable. “Hai máscaras que parecen idénticas ás de certas rexións de Suíza ou Alemaña, e ás veces é difícil distinguir se pertencen a Galicia ou a outro país”, explica. Esta conexión responde a unha historia compartida de costumes e crenzas ancestrais ligadas ao inverno e á renovación da natureza.
A diversidade dentro do propio Entroido galego tamén chama a atención. “Hai lugares moi pequenos en Galicia que teñen entroidos completamente distintos, pero que á súa vez gardan similitudes con outras celebracións europeas”, comenta Seixas. Isto demostra que os patróns culturais do Entroido non son exclusivos dunha zona, senón que forman parte dun substrato común máis amplo.
A recuperación das máscaras perdidas
Un dos exemplos máis significativos que Seixas destaca na súa investigación é o caso do Entroido de Bonxe, en Outeiro de Rei, unha tradición desaparecida na década de 1950. A máscara propia desta celebración xa non se fabricaba, pero o experto logrou reconstruíla grazas á axuda de Pepa, unha das últimas oleiras da zona. A máscara, feita en torno de cerámica, representa unha técnica única dentro do Entroido galego.
Seixas sinala a importancia de manter vivas estas técnicas tradicionais: “Facer unha máscara de Bonxe sen torno sería desvirtuar a súa esencia, porque perdería parte do seu significado orixinal”. A súa experiencia coas máscaras non se limita a fabricar réplicas, senón que inclúe un proceso de aprendizaxe e transmisión oral das historias que rodean cada unha delas.
Máscaras de cerámica de Bonxe / Fundación Barrié
O papel da máscara no Entroido
Máis aló da súa función decorativa, a máscara ten un significado profundo dentro do Entroido. “Non é simplemente algo detrás do que esconderse”, explica Seixas. No seu lugar, convértese nun elemento que transforma a identidade individual en parte dun ritual colectivo. O uso da máscara permite que a persoa que a leva adopte un papel dentro da celebración, sen importar quen está detrás dela.
Seixas destaca como a máscara cambia o comportamento de quen a usa: “A resistencia física aumenta, os movementos son diferentes, e mesmo os sentimentos parecen modificarse”. Esta transformación axuda a reforzar a idea de que o Entroido non é unha festa individual, senón unha expresión da comunidade.
Recuperación e risco de perda da autenticidade
Nos últimos anos, moitas aldeas e vilas galegas iniciaron procesos de recuperación de Entroidos tradicionais. Seixas recoñece que esta revitalización está a permitir salvar moitas tradicións, pero tamén advirte dos perigos asociados a este fenómeno. “En certos casos, estanse recuperando os Entroidos desde as propias comunidades, respectando as súas funcións orixinais. Noutros, hai unha tendencia a convertelos en espectáculos masificados, o que pode alterar a súa esencia”. Ademais, sinala que a falta de relevo xeracional representa un reto para a continuidade dalgunhas destas tradicións.
A máscara no Entroido non é só pois un accesorio, senón un símbolo de identidade, memoria e resistencia cultural. A súa pervivencia depende non só da conservación física das pezas, senón tamén da transmisión do seu significado e do respecto polas tradicións que representan.
