fbpx
Margarita de Antioquía co dragón / pintura

Así é a lenda da fiandeira diviña que loita co dragón

Tempo de lectura: 6 min.

Como vimos constatando ó longo das entradas, numerosas son as lendas que teñen como protagonista a unha fiandeira con atributos máxicos ou sobrenaturais; unha personaxe que, polas súas características, identificamos coa Moura da nosa mitoloxía. Abondosas son tamén na nosa tradición as historias de dragóns en tódalas súas versións: bechas, serpes xigantes, cocas, tarascas, lagartos lascivos ou comellóns… Pero o que non resulta tan habitual, senón mais ben todo o contrario, é unha lenda na que as dúas personaxes míticas se enfronten como rivais: a loita entre a Fiandeira diviña e o Dragón.

traje tradicional portugal - hilandera

Boneca típica do norte de Portugal co copo prendido na cintura, igual que a fiandeira da lenda.

No concello portugués de Arcos de Valdevez eríxese o santuario de Nossa Senhora da Peneda, un lugar asociado a suxestivas lendas. Unha delas conta que esta é unha das sete virxes irmás de Anamán –o penedo principal do que todas emerxeron–, repartidas por outras tantas igrexas entre Galicia e Portugal. Miguel Losada, no seu interesante artigo “As sete virxes de Anamán. Implicacións cosmogónicas dun relato tradicional” analiza este mitema repetido en todo o mundo de sete irmás divinas, con paralelos tamén na mitoloxía galega e ó que algún día dedicaremos unha entrada.

Mais hoxe interésanos outra historia vinculada co sagrado lugar. Conta esta como, moito tempo atrás, habitaba na zona coñecida como Lamas de Mouro un grande lagarto que devoraba a todo canto ser vivinte atopaba. Non pasaba fame o temible animal, pois deixaba caer os seus pasos polo camiño de peregrinación que conducía ó santuario, moi concorrido este por toda clase de devotos. Fálanos tamén a lenda dunha muller que habitaba no Coto da Meadinha –o grande penedo que se sitúa detrás do santuario–, a cal pasaba o tempo fiando e asollando as súas madeixas ou meadas, quizais de aí o nome do lugar. Un día esta fiandeira atopouse fronte a fronte co lagarto, que non dubidou en botarse a ela. Ante o perigo, a muller botou man da única arma que levaba enriba: colleu o copo de fiar que tiña prendido na cintura e bateu con el no réptil, o cal inmediatamente quedou transformado en pedra. Di a lenda que esta muller non podía ser outra que a Virxe de Nossa Senhora da Peneda e que o lagarto aínda pode contemplarse hoxe como unha das rochas do lugar coñecido como Portela do Lagarto.

Analicemos agora os compoñentes esenciais desta historia. Temos por unha banda a unha fiandeira na que, a pouco que abramos os ollos, recoñeceremos os atributos da nosa Moura:

– Habita no cumios dun penedo que destaca na paisaxe.
– Fortemente vinculada co fiado.
– Asolla as súas madeixas, tal como fan as mouras nas nosas lendas cos utensilios relacionados co arte de fiar.
– Ten a capacidade de transformar a outros seres en pedra, igual que ocorre nalgunhas historias da nosa terra.
– É interpretada polo cristianismo como a Nai de Deus.

Non nos cabe dúbida que, aínda que non se diga expresamente no relato por ter sido este cristianizado, estamos claramente ante a figura que en Galicia chamamos Moura. Sinalar tamén que a propia toponimia do lugar, Lamas de Mouro, parece sinalarnos a presenza destes seres na contorna.

IMG_2205

Antigo relicario na sacristía de Santa Mariña de Augasantas

Así, unha vez identificada a heroína da historia, constatamos como é a nosa divindade precristiá quen se enfronta e vence ó dragón, o que convirte a esta lenda nun caso fascinante e orixinal. No conto folclórico, este adoita ser sometido por un cabaleiro que libra del á princesa para despois casar con ela, sendo recorrente que o feroz animal se aposte na fonte do pobo impedindo así o acceso á auga. Na nosa lenda da Coca, o pobo unido é quen libra ás doncelas da vila do seu acoso. Na haxiografía cristiá, o caso máis sonado é o de San Xurxo, que acaba co dragón como símbolo do triunfo da nova fe e conseguindo así converter á poboación pagá.

Sen embargo, será precisamente no cristianismo onde atopemos tamén un punto de conexión coa lenda portuguesa, pois numerosas son as santas que venceron a un dragón:

– Santa Ilda de Whitby: a lenda fala dunha praga de serpes que a santa transformou en pedra, tal como a fiandeira do relato. Esta historia explica a presenza dos fósiles ammonoidea na zona, interpretados como serpes enroscadas petrificadas.
– Santa Marta: conseguiu domar cos seus rezos ó temible dragón de Tarascón e, mediante este acto, converter ó cristianismo á poboación. Este feito é conmemorado no Corpus Christie de numerosas localidades, sacando en procesión á feroz criatura e maila santa.
– Inmaculada Concepción: adoita ser representada en pé sobre o dragón, seguindo unha descrición dada no Apocalipse sobre unha muller vestida de sol, coa lúa ós pés e as estrelas na cabeza, á que persigue un serpe demoníaca tras ter sido esta expulsado da terra.
– Santa Mariña: é recorrente a súa representación co dragón vencido, pois este aparecéuselle no calabozo no que foi recluída e a santa conseguiu sometelo co poder da cruz.

Este último dato énos de grande interese, pois o antropólogo Rafael Quintía no seu libro “Mariña: de deusa a santa” apórtanos abondosos exemplos de como a nosa figura da Moura semella ter sido substituída, precisamente, por esta advocación, ou mesmo de como a santa mantén características da nosa divindade precristiá. Cabe preguntarse entón se o sometemento do dragón pode ser unha mais das facetas da Moura absorbidas pola santa.

tarascaComo acabamos de comprobar, é un feito habitual na imaxinería católica que unha figura divina feminina venza a un dragón. De feito, dáselle a este acontecemento tal relevancia que, en moitos lugares, constitúe a representación principal da festa do Corpus Christi: Santa Marta, a propia Virxe ou unha muller profana sometendo ou vencendo ó dragón. De feito, na Festa da Coca de Redondela (Pontevedra), malia que a lenda mais repetida nos diga que foi o pobo quen venceu á tarasca, o día do Corpus –seguindo a versión da historia na que foi a Nai de Deus quen a expulsou– represéntase como a besta foxe ante a coñecida como Virxe da Gabacha, levada en procesión polas rúas da vila.

Un dato interesante tamén é a expresión plástica do sometemento do animal: a virxe ou santa correspondente aparece chantando unha lanza ou unha vara ó animal, o que non deixa de recordarnos á fiandeira cravándolle o copo.

Analicemos agora tódolos datos que vimos de expoñer. Temos, por unha banda, a lenda dunha moura que vence a un dragón batendo nel co seu copo, a cal rematou por ser asimilada coa Virxe. Pola outra, numerosas santas ou á mesma Virxe realizando idéntica proeza. Tamén, o dato nada desprezable que sexa precisamente esta a representación principal nunha importante festa católica como é o Corpus Christi.

Con esta información na man, non parece descamiñado pensar que, quizais, esteamos a asistir na festa do Corpo de Cristo á cristianización dun mitema anterior. A favor desta hipótese, sinalar que xunto coa Tarasca e a personaxe divina que a somete, aparece a miúdo algún personaxe vestido con chocas e/ou vinchas, a xeito de bufón e coñecido na nosa terra como Choqueiro ou Centulo, nomes dados tamén a personaxes de Entroido de idénticos atributos. Como vemos, trátase de figuras do acervo pagán que nada pintarían nunha cerimonia católica, pero que cobran todo o seu sentido se, como dicimos, se trata en realidade da cristianización dun rito pagán.

Desfile-Tarasca-385-de-907
Cabezudos que acompañan á Tarasca de Granada golpeando con vinchas ós asistentes, tal como fan os nosos personaxes de Entroido.

Con todos estes datos na man, constatamos como se abre ante nós unha nova vía de investigación a ter en conta: o estudo desa divindade feminina que somete ó dragón. Antes Moura, agora Santa ou Virxe, mais sempre máxica, sempre poderosa.

Continuará. Tirado de tralaspegadasdavella.wordpress.com

BIBLIOGRAFÍA:
– CAMPELO, A. Lendas do Vale do Minho. Associação de Municípios do Vale do Minho, 2002.
– LOSADA, M. Albión Galaica. Sociedade Antrpolóxica Galega, 2016.
– LOSADA, M. As sete virxes de Anamán. Fol deVeleno. Sociedade Antropolóxica Galega, 2016
– QUINTÍA PEREIRA, R. Mariña: de deusa a santa. Ed. Galaxia, 2017.

Escrito por

https://tralaspegadasdavella.wordpress.com

Pode que che interese...