Cando Galicia foi unha república independente

A Primeira República Galega foi unha pasaxe efémera da historia de Galicia que durou, practicamente, unhas horas durante o 27 de xuño de 1931, un día antes das eleccións ás Cortes Constituíntes da II República Española.

Foron activistas composteláns como Pedro Campos Couceiro ou Alonso Ríos os declararon que a solución para os problemas do país non pasaba por integrarse nunha República Española senón por optar pola creación da I República Galega.

Unha situación motivada polo abandono de Galicia por parte do Estado español. A chispa que fixo saltar todo foi a paralización das obras programadas do Tren Zamora – Ourense – A Coruña polo ministro socialista Indalecio Prieto para asignar no seu “feudo” electoral da cidade de Bilbao uns 12 millóns de pesetas para o seu porto. Foi entón cando o pobo de Ourense álzase en ira contra esta decisión. Os obreiros apoderáronse da cidade cortaron en tiras a bandeira republicana e izaron a bandeira branca e azul de Galicia e a vermella dos comunistas, proclamándose o estado libre de Galicia. Ao mesmo tempo prodúcense mobilizacións noutros puntos do país culminando en Compostela cunha Folga Xeral Revolucionaria que declara a República Galega o 27 de xuño de 1931.

A República Galega. Antecedentes históricos

En 1843 realizouse en Lugo a histórica Asemblea Federal para estudar a reorganización de Galicia en vista do resultado da revolución que estalara entón, contra o Ministro Mendizábal. Entre os presentes estaba Antolín Faraldo, que propuxo á Asemblea que se discutise si Galicia debía ser independente. Por un só voto de diferenza non chego a tomarse en consideración a proposta de Faraldo. Esta Asemblea está considerada como un dos actos iniciais do movemento rexionalista, non soamente en Galicia, senón en todo o Estado español.

Anos despois, o 15 de abril de 1846 constitúese na cidade de Compostela a Xunta Superior Provincial de Galicia, como expresión civil do movemento militar que estalara e que hoxe se coñece como Revolución Galega. A Xunta estaba formada por Pío Rodríguez Terrazo, presidente; Domingo Antonio Merelles, Agustín Juan de Deus, Juan Aniceto Santamaría e Antonio Romeu Ortiz, secretario. A esta Xunta logo sumáronse outras formadas noutras cidades galegas como Lugo, Pontevedra, Vigo. Á primeira reunión participou o xefe da revolución Miguel Solís e Cuetos, e o Brigadier Leoncio Rubín de Celis, en representación das tropas sublevadas de Vigo. Ao ampliar a representación da Xunta é nomeado Antolín Faraldo secretario da mesma, encomendándolle a redacción de proclámaa do movemento.

O 22 de xuño 1873 realízase a Asemblea Federal de Santiago para exercer “o dereito de iniciativa” na organización político- administrativa de Galicia. Concorreron 545 delegados de todos os pobos de Galicia, quen asinaron un manifesto no cal expresaban o desexo de lograr a Autonomía de Galicia dentro do réxime Federal de España.

En 1883 constituír na Coruña o Consello Federal de Galicia para secundar o Movemento Federalista de que era iniciador e propulsor Francisco Pi e Margall. O Consello Federal de Galicia discutiu en 1887 na cidade de Lugo en memorables seccións, un proxecto de Constitución para o Estado Galego, do que foi autor Segundo Moreno Barcia, quen presidía o Consello Federal de Galicia. Nesta histórica asemblea participaron tamén Leiras Pulpeiro, Manuel Castro López etc.

Do 2 ao 7 de xullo numerosos congreistas de toda Galicia dábanse cita na cidade das murallas. Alí estaba convocada a segunda Asemblea Federal Galega. En seccións públicas aprobouse con algunhas enmendas, o proxecto de Constitución para o futuro Estado Galego.

Durante as deliberacións chega un telegrama do líder federal Pí e Margall que dicía: “Galicia quixo xa durante a guerra con Francia establecer o sistema federal. Alédame vela agora ocupada en discutir a súa futura Constitución. Polo unitarismo van perdendo todas as rexións a súa iniciativa, a súa personalidade e a súa vida: só pola federación cabo salvalas; Traballaremos por realizar esta última esperanza dos pobos. Saúde á asemblea Federal Galega.”

Tamén chega un telegrama da Democracia Federal Catalá, representada por Vallés e Ribot, quen saúda telegráficamente á asemblea “facendo votos pola autonomía de Galicia e a unión das antigas rexións portuguesa e española, baixo o augusto manto da república federativa”.

O Partido Republicano Federal chega a ser parte do I Internacional fundada por Marx e Engels. Daquela este partido en Galicia dará lugar a rupturas de carácter libertarias ou socialistas.

A fins do século XIX e inicios do XX prodúcese o nacemento das primeiras organizacións obreiras. Os ideólogos máximos a nivel do estado español son dous galegos: o ferrolano Pablo Iglesias e o vigués Ricardo Mella.

Nesta época a pequena burguesía progresista funda as Irmandades da Fala primeiro xerme político cultural do nacionalismo galego.

Mentres tanto na emigración fúndanse centenares de institucións agraristas e culturais, especialmente en Cuba e a Arxentina.

Declaración da República na Coruña

DECLARACIÓN DA SEGUNDA REPÚBLICA

Trala dimisión do xeneral Miguel Primo de Rivera en xaneiro de 1930, Alfonso XIII intentou devolver o réxime monárquico á senda constitucional e parlamentaria, malia a debilidade dos partidos dinásticos. Para iso, o goberno da Coroa convocou unha rolda de eleccións que debían inxectar lexitimidade democrática nas institucións monárquicas e rexenerar o réxime. Foi nomeado xefe nominal de goberno Juan Bautista Aznar.

As eleccións municipais do 12 de abril de 1931 foron determinantes para a proclamación da república: malia que os monarquicos lograran un resultado destacado en votos, as máis importantes cidades do Estado quedaban en mans dos republicanos.

En Galicia a proclamación da República foi recibida con gran entusiasmo e manifestacións populares. Vigo é unha das primeiras cidades de todo o Estado onde ondea a bandeira republicana e anúnciase desde os balcóns do Concello a noticia da declaración da República.

Mentres tanto en Barcelona, Francesc Macià 14 de abril de 1931 declara a república catalá:

“CATALÁNS: Interpretando o sentimento e os anhelos do pobo que nos acaba de dar o seu sufraxio, proclamo a República Catalá como estado integrado na federación ibérica De acordo co presidente da república federal española, Niceto Alcalá Zamora, co cal ratificamos os acordos do pacto de San Sebastián, fágome cargo provisionalmente das funcións do Goberno de Cataluña, esperando que os pobos español e catalán expresasen cal é nestes momentos a súa vontade…”.

Días logo da declaración da Segunda República conmemórase o 1 de maio en todas as cidades galegas, converténdose estas, en multitudinarias demostracións de apoio á república.

Logo da caída de monarquía borbónica e a instauración dun goberno provisorio, convócanse as eleccións para elixir as Cortes Constituíntes, para o 28 de xuño.

A EMIGRACIÓN

Coa declaración da República os galeguistas de Bos Aires creen que chegou o momento de presionar no propio Estado español, para que o futuro goberno recolla as aspiracións nacionais de Galicia. Esta análise dos sectores máis avanzados da colectividade galega do Río da Prata, impulsan o envío dunha delegación, para que participe do proceso electoral constituínte.

O 7 de maio de 1931 a Xunta Executiva da Federación de Sociedades Galegas acorda a delegación que irá a Galicia: Estaba composta por Alonso Ríos, Ramón Suárez Picallo, Blanco Amor, Francisco Regueira e Pedro Campos Couceiro. Mentres que por Uruguai os galeguistas republicanos envían ao poeta Xulio Siguenza.

Blanco Amor por falta de recursos económicos, non poderá viaxar cos seus compañeiros, sumándose tempo despois en calidade de correspondente de prensa.

ASEMBLEA REPUBLICANA DA CORUÑA

O 2 de maio nunha declaración pública asinada por Lugris Freire, Arturo Carracido Pena Novo, Antón Vilar Ponche e Alfredo Somoza convocan á Asemblea Preparatoria do Estatuto Político de Galicia na cidade de Coruña.

As forzas republicanas galegas esperan a chegada da delegación da emigración, para fixar a data para empezar as deliberacións da asemblea.

Suárez Picallo chega a Galiza o 4 de xuño, xusto para participar da Asemblea, que se realizará na Coruña. Alonso Ríos mentres tanto aproveita a súa escala en Barcelona para entrevistarse con Macía, e de volta cara a Galiza, fai escala en Madrid, onde ten un forte encontronazo, con Casares Quiroga, a quen lle fai chegar, as opinións da emigración, facendo fincapé nos dereitos nacionais de Galiza.

O 4 ao 5 de xuño de 1931 convócase na Coruña a Primeira Asemblea Republicana Prol Estatuto. Nela participaron representantes de ORGA, agraristas e galleguistas de toda Galicia. A presidencia desta asemblea recaeu en Alonso Ríos recentemente chegado de Bos Aires xunto a Suárez Picallo, Xullo Sigüenza e Campos Couceiro.

Alfonso Castelao cóntanos algúns aspectos daquela histórica Asemblea: “Eu coñecín a Alonso Ríos na magna asemblea autonomista, convocada pola Federación republicana Galega para discutir as bases do noso Estatuto…Pois ben; nas xuntanzas previas tódolos concorrentes adiviñamos en Alonso Rios a vontade que debía encarrilar as discusións, e así foi como el ocupou a sitial da Presidencia que naquel intre era a Presidencia de Galiza – na asemblea en que tódolas forzas republicanas do noso país ían a exercer democráticamente un dereito de iniciativa…”.

O venres 5 co Teatro Rosalía colmado por el público aprobouse o que se deu en chamar a “Carta de Galicia”.

Tras calurosos debates fóronse debatendo punto por punto do borrador presentado á asemblea. O texto sinala no seu artigo 1º que Galicia é un Estado Autonómico nunha República Federal.

Durante a asemblea, os dous delegados da emigración, xogarían un papel moi activo. Alonso Ríos será elixido presidente da mesma e Suárez Picallo será proposto como candidato a Deputado.

Picallo sairá triunfante da Coruña. Alonso Ríos, con todo, pagará caro o atrevemento de presionar, ao cacique republicano coruñés Casares Quiroga. Aquel encontronazo en Madrid, acabará por excluír das listas electorais a este líder da emigración.

Alonso Ríos, representante dos galegos na emigración

A SUSPENSIÓN DAS OBRAS DO FERROCARRIL

Galicia pola súa situación xeográfica mantívose case desconectada da meseta castelá. A súa xeografía montañosa, a falta de camiños e unha escasa rede ferroviaria cara a imperiosa a continuación das obras programadas do Tren Zamora – Ourense – Coruña. Para Galicia era moi importante chegar cos seus produtos a outras zonas do Estado español, especialmente a Madrid e desde alí ás outras cidades da península. Tamén o tren podía vertebral algunhas zonas de Galicia.

Cando o Ministro socialista Indalecio Prieto resolveu paralizar as obras asignando á súa “feudo” electoral da cidade de Bilbao uns 12 millóns de pesetas para o seu porto, o pobo de Ourense alzase en iras contra esta decisión. Os obreiros apoderáronse da cidade cortaron en tiras a bandeira republicana e izaron a bandeira branca e azul de Galicia e a vermella dos comunistas, proclamándose o estado libre de Galicia. Ao mesmo tempo prodúcense mobilizacións noutros puntos do país culminando en Compostela cunha Folga Xeral Revolucionaria que declara a República Galega o 27 de xuño de 1931.

OS DÍAS QUE CONMOVERON GALICIA

Desde a declaración da segunda república Galicia vive un espertar de sentimentos trasformadores e patrióticos. Por unha banda os traballadores creen que cada vez esta máis preto o momento de construír unha sociedade socialista. Os campesiños soñan con ser propietarios da terra e os intelectuais progresistas impulsan un interesante debate sobre a necesidade de contar cun estado propio.

Desde o mesmo 14 de abril “ El Pueblo Gallego” de Vigo de Portela Valladares, potencia o debate sobre os dereitos nacionais de Galicia. Mentres que o resto da prensa “La Voz de Galicia” e o “Faro de Vigo” seguen sendo a voz de Madrid e do centralismo.

Coa convocatoria da Asemblea Republicana de Coruña instálase o debate sobre que tipo de autogoberno terían que ter os galegos e que proposta deberían levar os futuros parlamentarios ás Cortes Constituíntes, onde se debatería a nova constitución republicana.

O destacado pensador Eloy Luís Andre -hoxe totalmente esquecido- escribiu distintos artigos moi interesantes en “El Pueblo Gallego” sobre a Constitución do Estado Galego, defendendo o termo Nación para o noso país.

O 12 de xuño escribía Ramón Suárez Picallo en” El Pueblo Gallego”: “Pola redención e pola dignidade da patria. Xentes de Galicia de pé e armas ao ombreiro. ¡ Contra o cunerismo veña de onde veña¡ . ¡ Contra o caciquismo con disfraz republicano¡. Por unha Galicia de e para os galegos ¡ Todas as armas son boas e cada xesto heroico terá unha pagina Áurea no historial da Patria redimida e libre”.

Coa suspensión das obras do ferrocarril por parte de Indalecio Prieto, as forzas patrióticas galegas toman esta decisión, como unha ofensa a toda Galicia. A reacción non se fixo esperar. Non só os traballadores afectados mobilizáronse, tamén os dirixentes políticos e as distintas administracións. No transcurso deste proceso reivindicativo, a bandeira galega, que ata ese momento era un símbolo dalgúns sectores intelectuais galeguistas ou da emigración, paso a converterse no símbolo da dignidade de Galicia e a loita pola continuidade das obras do ferrocarril. Foi por primeira vez que a bandeira galega paso a ser aceptada polos traballadores, xunto á vermella do socialismo.

Tanto en Ourense, como en Santiago e no resto dos pobos onde se realizaron mobilizacións, era moi común ver bandeiras galegas, xuntas ás vermellas do comunismo. Nalgunhas concentracións como en Ourense queimáronse bandeiras republicanas en repudio á actitude do goberno.

Mentres se realizaban mobilizacións de todo tipo, a campaña electoral para as constituíntes continuaba coa súa propia dinámica, o conflito do ferrocarril colocábaas en case un segundo plano. Nun dos avisos electorais da candidatura galeguista da provincia de Pontevedra dicía o texto “Galicia esta farta de promesas incumpridas. O caso do Ferrocarril Zamora Ourense, tan vital para o Porto de Vigo está sangrando nestes momentos… O xeito máis viril e cidadá é expresar a nosa protesta contra tan repetidos atentados aos intereses vigueses e galegos, consiste en votar mañá a Candidatura Galeguista Alfonso Rodríguez Castelao – Valentín Paz Andrade- Ramón Cabanillas Enríquez….”.

Nalgunhas asembleas e municipios os dirixentes ameazaban con chamar á abstención e a renunciar aos seus cargos electos.

Mentres en Compostela uns 30 mozos intelectuais asinaban un manifesto baixo a sigla Esquerda Galeguista que chamaba á abstención electoral. Entre os firmantes estaban Luís Seoane e Arturo Cuadrado entre outros.

FÓRMASE UNHA COMISIÓN DE NEGOCIACIÓN

Da reunión republicana realizada na Coruña o 3 e 4 de xuño presentar un relatorio designado na asemblea do estatuto Galego para o estudo do ferrocarril Coruña – Zamora, a partir diso conformar unha comisión negociadora coas autoridades competentes en Madrid. A maioría dos integrantes desta comisión eran representantes de Concellos e Deputacións. Entre os máis activos defensores da continuidade do ferrocarril existían dous sectores, os máis moderados estaban pola proposta de que continuar coas obras do ferrocarril a través de que as distintas administracións abalaron un empréstito bancario que fixese fronte ao capital necesario para renovar o traballo. Mentres que os sectores de esquerda querían levar a mobilización ata as últimas consecuencias a declaración do Estado Galego.

MANIFESTACIÓN DE CAMPESIÑOS DE A COMARCA DE ULLA

O mércores 17 de xuño trasladáronse da comarca de Ulla ao redor de 700 campesiños para manifestarse en Compostela reivindicando a continuación das obras do ferrocarril Coruña – Zamora que esta previsto que pase pola súa zona. No prego de reivindicacións que presentaron ao alcalde interino Sr. Trillo sinalan entre outras cousas que a suspensión das obras afectase a 12.000 persoas. Esixindo que no caso de que non foran atendidas as nosas peticións cominamos ás autoridades e aos elementos representativos do pobo galego a presentar a dimisión dos seus cargos, por non saber defender os intereses rexionais ou non haber ter autoridade suficiente para facernos atender polos poderes públicos e neste caso convócase a todas as entidades rexionais e ao pobo en xeral a unha asemblea magna para decidir a actitude a adoptar”.

Folga xeral en Ourense no 1931

24 AO 26 DE XUÑO: DECLARACIÓN DÁ REPUBLICA GALEGA EN OURENSE

En Ourense desde varios días vivíase un clima de moita tensión e indignación. As noticias chegadas de Madrid sobre a suspensión das obras do ferrocarril mobilizaran ao conxunto da poboación que vía afectados os seus dereitos. O sábado 14 de xuño ás 8 da noite convocase un acto republicano – galeguista no Xardín do Posio. O motivo non seria outro que falar do ferrocarril e as consecuencias da suspensión das obras. Durante o mitin falo Eleuterio Salgado, Basilio Álvarez e Otero Pedrayo. Ao finalizar os oradores formar unha manifestación de protesta que marcho ao Goberno Civil.

O 24 pola noite cando o reloxo estaba por cumprir as doce as distintas forzas sociais e políticas reuníanse coas autoridades para tratar a negativa do goberno central de conceder máis créditos para continuar as obras do Ferrocarril Zamora-Ourense – Coruña. Ao coñecerse a negativa gobernamental con el público que esperaba ansioso as deliberacións, formase unha manifestación de máis de mil persoas que se lanzo á rúa prorrumpindo vivas á República Galega. Nesta actitude dirixíronse ao Goberno Civil onde pediron a dimisión do Gobernador López Bouza, que segundo parece ofreceu resignar o mando. Despois marcharon ao concello onde os manifestantes apoderáronse do salón de plenos. Era aproximadamente únaa e media da madrugada. Varios dos líderes saíron ao balcón e izaron a bandeira galega xunto á Republicana, un daqueles mozos revolucionarios dirixiuse ao numeroso público que estaba concentrado nos arredores do Concello anunciando a proclamación da República Galega. Daquela os manifestantes dirixíronse polas rúas dando vivas á República Galega. Logo marcharon á Central de Teléfonos onde realizaron varias chamadas dando conta da proclamación da República Galega. Moitos manifestantes marcharon a varias fabricas, facendo soar as sirenas, o que alarmo a toda a poboación, sendo moitas as persoas que saíron ás rúas con desexo de informarse do ocorrido. Segundo o cronista do xornal ABC que cubría os acontecementos ás tres da mañá comunicaba por teletipos que a esa hora a efervescencia continuaba. Todo o día 25 Ourense estaba semiparalizado polos acontecementos. As rúas eran un fervedeiro de obreiros e veciños falando e discutindo en vos alta. Na casa do pobo se deliberaba e se coordinaban os actos e as mobilizacións obreiras e campesiñas. Todas as enerxías daquel día estaban centradas en garantir unha ampla concorrencia de delegacións de toda Galicia para debater e esperar a decisión do goberno.

CORUÑA 25

Ás 19 horas realizase unha asemblea no concello para tratar o problema da suspensión do ferrocarril. Logo de distintas intervencións decidiuse no caso de que non se solucionase o conflito seguir os exemplos doutras cidades e dimitir dos seus cargos. Tamén se resolveu conformar unha comisión composta dun representante do concello, outro da deputación e de distintas entidades empresariais, col o obxectivo de participar da asemblea que se realizase en Ourense o próximo día.

PREPÁRASE A REPRESIÓN

Ante as distintas manifestacións en varias cidades galegas e as convocatorias á folga xeral revolucionaria o Ministro da Gobernación durante o Goberno Provisional, Miguel Maura dá as ordes pertinentes ás súas guarnicións militares radicadas en Galicia para que estean en alerta ante a posibilidade de conatos revolucionarios. O Xeneral García Zabarte quen comandaba o rexemento de Murcia Nº 42 apostado en Vigo é comunicado que tiña que mobilizar de forma urxente as súas tropas ata a estación de Vigo para ser trasladas a Ourense, onde se atopa o foco máis revolucionario. O xeneral mencionado estaba asistido por o Coronel Lozano. As tropas chegan a Vigo o día 26 trasladándose varios centenares de soldados, oficiais e suboficiais. Outras tropas trasladáronse para reprimir posible conatos independentistas foron o batallón de Montaña de Lérida, o rexemento de infantería numero 29. A idea era reforzar a nova guarnición militar de Ourense.

OURENSE 26

O día 26 fora convocada en Ourense a asemblea xeral de toda Galicia. Ás 11 da mañá un xentío estaba reunida no concello. Dada a magnitude dos presentes por iniciativa da Casa do Pobo pensouse en trasladarse ao Teatro Losada. Rápidamente enchéronse todas as butacas e quedaban fora máis de 6.000 persoas.

O vicepresidente do Comité Prol Ferrocarril, Señor Álvarez Xeiteira, fixo uso da palabra para explicar o obxecto do acto e propoñer que presidise aquela asemblea o señor Alonso Ríos Presidente da Comisión Permanente prol-estatuto do Estado Galego. Alonso Ríos empeza o seu discurso sinalando: “En Galicia todos debemos de ser menores de idade. Galicia debe comezar a camiñar. A camiñar cara ao rexurdimento e prosperidade da nosa terra. Creo que non ten máis que comezar a dar pasos, xa que á multitude indicáselle o camiño.

Creo que con boa vontade farase todo. E esa vontade non falta. E esa vontade ha de encamiñarse preferentemente a sentar a afirmación de que os intereses de Galicia non deben estar ao mandato de Madrid.”

Logo serán varios os oradores os que farán os seus acesos discursos ata que as 13 do mediodía resólvese suspender a asemblea e convocar ás 3 un acto na alameda para que todo o pobo poida participar. Recentemente ás 4 da tarde puido comezar o acto. Desde o templete da música o presidente do Centro Obreiro o señor Fernández deu lectura ás conclusións.

A representación do pobo de Carballiño percorreu as rúas con máis de 2.000 persoas, manifestándose no sentido de “Ferrocarril ou separatismo”.

A asemblea iniciase finalmente cun pouco de atraso na Alameda. Utilizase o templete da música como palco do acto presidido por Alonso Ríos e Alejandro Mon.

Distintos oradores pronunciaron discursos acesos. O alcalde de Sanabria, quen dixo que de non resolverse favorablemente o asunto do ferrocarril, ante o abandono das autoridades zamoranas, pedirá que se lle considere como pertencentes á rexión galega.

Na mesma acordouse manifestarse ata o goberno civil e esperar a solución ata as 8 da noite para facer un o acordo definitivo. Mentres se suspenderon todas as obras e o comercio cerro as portas dos seus establecementos.

As bases acordadas na asemblea foron as seguintes:

Primeira. Opoñerse por todos os medios á celebración da data electoral si o goberno non confirma, antes das oito da noite, a continuación das obras do ferrocarril e ademais declarar a folga xeral en toda Galicia.

Segunda. Dimisión de todos os cargos representativos en todos os concellos e deputacións, así como de todos os galegos que representen cargos no goberno central e si hai algún esquirol, que figure o seu nome nun cadro que se titulase “Lista de Traidores á causa de Galicia” e cuxos cadros distribuír nos centros de recreo, empresas de Galicia, España e o estranxeiro, escolas, centros docentes, sociedades obrases, escaparates de de os comercios

Terceira: Baixa en todos os tributos de Estado.

Cuarta: En todas as visitas que a Galicia poidan facer, con carácter oficial, os ministros da república faremos ostensible mostra protesta., pechando todos os establecementos e paralizando por completo a vida ordinaria, indicándolles que para ser recibidos cal corresponde han de entrar a Galicia polo ferrocarril Zamora-A Coruña.

Aprobadas as bases foron levadas ata o Gobernador Civil López Bouza, quen se comprometeu a envialas a Madrid. Daquela o gobernador saíu ao balcón para falarlle ao pobo. Desde o edificio gobernamental sinalou: “Veño realizando xestións para poder dar a Ourense e Galicia algunha noticia concreta, respecto ao problema que tanto lle afecta”. Logo agrego: “O Ministro de Mariña o señor Casares Quiroga atópase disposto a poñer a carteira a disposición do Goberno, no caso de que as aspiracións de Galicia non sexan satisfeitas. Na miña condición de gobernador e galego e como tal estou interesado na resolución deste asunto. Si fose preciso non tería inconveniente en presentar a dimisión”.

Ás 8 horas milleiros de persoas concéntranse fronte ao goberno civil. O Gobernando Civil transmitiu as últimas noticias que recibira do Ministerio da Gobernación, rexeitándoas o pobo con fortes protestas e gritos. Fíxose a bandeira galega, mentres o pobo cantaba o himno galego e vitoreaba a Galicia Libre.

A rúa Progreso atopábase completamente abarrotada de xente. A última hora as representacións de toda Galicia, Zamora e Sanabria acordan declarar a folga xeral.

Suárez Picallo nun mitin

27 DE XUÑO DECLARACIÓN DA REPUBLICA GALEGA EN COMPOSTELA

En Compostela o conflito do ferrocarril sensibilizara aos traballadores e os sectores republicanos da cidade. O día 27 realízase un mitin popular, a folga revolucionaria, paralizándose todas as actividades. Ás catro da tarde convocase un mitin na Praza da Quintana que é prohibido polo gobernador. Ás cinco da tarde o alcalde recibe un telegrama do ministerio da Gobernación onde lle informan que o conflito esta solucionado. O alcalde informa aos centros obreiros, quen se reúnen para deliberar e resolven non dar crédito á comunicación do ministerio e continuar coa folga revolucionaria. A folga era secundada polos obreiros e polos propios comerciantes que pecharon os seus negocios. Os choferes das liñas interurbanas sumáronse á folga deixando á cidade sen transportes.

Ás 18.00 horas realízase na un mitin na Praza do Hospital (Alameda) de enérxica protesta contra os poderes centrais e os caciques encaramados no goberno.

Durante o multitudinario acto onde falaron obreiros e estudantes que con discursos enardecidos criticaban ao goberno pola súa actitude traidora cos dereitos de Galicia.

Carnero Valenzuela comeza o seu discurso sinalando “que o goberno tomara unha medida ditatorial contra Galicia. Agregando que o propio Alcalde de Compostela ameazouno co cárcere si falaba en público sobre o tema. Por considérao perigoso. Sinala que por encima de todo, Galicia demostra ben ás claras que esta en pé, en aberta revolución para solicitar a súa liberdade, a súa autonomía e a súa independencia absoluta” cidadáns -termina o orador- neste momento non nos interesa a república federal española, senón a república galega. ¡A proclamala por encima de todos os caciquismo, de todos os gobernos civís, de todas as arbitrariedades dun poder central!”. Logo fai uso da palabra Eduardo Puente destacada anarquista que impulsase varios conatos revolucionarios en Chile e a Arxentina. Ao comezar o seu discurso é ovacionado polos asistentes. Puente rexeita os aplausos sinalando “ debían todos os cidadáns galegos concentrar no corazón e no cerebro esa forza espontánea que lles fai bater as mans. Que ditas mans sexan utilizadas para aforcar aos traidores”. Termino pedindo: “Unha Galiza soviética si fai falta”.

Logo intervirá Pedro Campos Couceiro recentemente chegado da Arxentina: “É preciso solicitar revolucionariamente, impetuosamente a Autonomía como Cataluña e Portugal, porque o Estado central átonos sempre, sempre nos abrayo baixo todos os sistemas e formas de goberno e agora en cuestión de dignidade e urxencia suprema aproveitar esa alma galega que vibra desesperada para facer a revolución, a verdadeira revolución, que pide saúde publica”. Termina baixo unha forte ovación.

A continuación falou Alonso Ríos quen presidira a Asemblea Republicana cara a uns días en Coruña:

Informa que fai dous días estivera en Ourense intentado resolver o conflito do ferrocarril “Agora falo en Santiago para dicir unas poucas verdades, que han de aquilatar vosa desconfianza cara ao poder central acendendo o espírito revolucionario. Hai que facer a revolución na rúa e por todos os medios por que esgotaron xa todas as vías de solución humillantes. Nos gobernos civís acubíllase o máis denigrante caciquismo. As candidaturas formadas ata agora están chegas de caciques. A verdadeira vontade galega, democráticamente revolucionaria, aínda non deixo oír a súa voz, e eu xúrovos cidadáns a que unha vez fagamos a nosa revolución por encima de todos os poderes centrais habidos e por haber, proclamando a nosa independencia e abrazándose, si fai falta, cariñosamente Portugal nosa irmá. Para todos estes galegos que souberon encumiarse sobre os vosos votos de enerxía e levaron a Madrid todo o seu espírito burgués. Para todos os galegos traidores, maldición cidadá, maldición e desprezo eterno. Eu xúrovos solemnemente que si chego ao parlamento pedirei con todas as miñas forzas a confección dunha constitución desexable, a consolidación dunha constitución anti-unitaria, que si non o fago permitirei e esixirei que ao meu regreso fagádesme pedazos. Só Galicia interésanos. Os servidores máis leais que ela poida ter e mais que calquera. Galicia, é pola súa superioridade intelectual e pola súa vibración permanente un corazón forxado en decepcións e desenganos incomparables a ningunha outra rexión. Atendamos por conseguinte o seu chamamento e non sexamos fillos renegados. Cidadáns imos facer a revolución, si é preciso coas armas na man. A alma de Santiago, corazón de Galicia”. Termina Alonso Ríos dicindo “ A vibrado nestes momentos ao unísono dos altos pensamentos dos nobres ideais. Galicia libre completamente libre e reivindicada”.

Os manifestantes marcharon coa comitiva revolucionaria ata o concello, esixindo a renuncia do alcalde e concelleiros, quen a presentaron sen gran resistencia. O presidente do Centro Republicano proclama a República Galega e asumiu o poder a Xunta revolucionaria onde Campos Couceiro era integrante da mesma e un dos seus ideólogos. A Xunta Revolucionaria require a presenza de Alonso Ríos para que asumise a presidencia do Estado Libre Galego. Alonso Ríos logo dun intercambio de ideas e malia a presión popular, cre que é apresurada a decisión, á espera de que outras cidades súmense ao levantamento popular. Mentres tanto propón que se forme unha comisión delegada que negocie coas anteriores autoridades depostas para que reasuman o goberno municipal.

Unhas horas despois chegaba este telegrama onde o goberno cedía ante os reclamos populares:

“Ministros da Gobernación e Mariña ao gobernador Civil. Temos o gusto de participar que acaba de aprobarse formúlaa de arranxo que permite continuar obras en todos os anacos do ferrocarril con igual ritmo que as ata aquí. Rógolle faga pública esta noticia advertíndose que a partir deste momento considerase o goberno como perturbadores e facciosos a cantos se obstinen en manter a axitación xa inxustificada. Adopte V.E. as medidas necesarias para reprimir con enerxía todo intento de perturbación nas eleccións ou na orde publico.”

Unhas horas despois iniciábase a xornada electoral, Galicia respiraba triunfante. A República Galega fora efémera aínda que se converteu nun fito histórico da nosa loita pola dignidade nacional e a autodeterminación de Galicia.

Uns anos despois a moitos dos dirixentes desta histórica loita pola República Galega terminarían no 36 nos cárceres ou nas cunetas das estradas de Galicia. Ese foi o caso de Eduardo Puente ou Modesto Pasín mentres que Carnero Valenzuela minutos antes de ser fusilado foi indultado por orde do mismísimo Francisco Franco.