A princesa de Borbón, o travesti galego máis famoso de Arxentina

Luís Fernández alias ‘A princesa de Borbón’, era natural da Coruña. Sendo moi novo a fins do século XIX emigrou a México. Neste país foi onde comezou a súa aventureira vida, que rematou por ser unha lenda da delincuencia e do travestismo latinoamericano.

A súa maneira de sobrevivir, era a estafa e os furtos de luva branca. O seu actuar delituoso era contrario á violencia. O seu estilo era refinado e creativo. A súa principal arma, era a súa sedutora condición de travesti.

A Luís Fernández gustáballe bailar e cantar. A súa paixón era actuar en público, nos cabarets tan de moda nas grandes capitais. O seu soño era chegar a triunfar en Paris, a capital do cabaret. Imaxinábase vestido de muller triunfando nos famosos cabarets parisienses ‘Lle Chat Noir’, o Moulin Rouge ou O Folies Bergère.

Iniciou a súa longa carreira como artista, de ‘apropiarse do alleo’ en México. Alí é detido pola realización de varios pequenos delitos e é expulsado deste país. Desde México pasa á Republica do Ecuador, onde residiu unha curta tempada. Logo trasládase a Perú. En Lima fíxose pasar pola filla dun millonario mexicano, hospedándose nun luxoso hotel desta cidade. Estaba con outro travesti, que lle servía de axudante Culpino Álvarez. Este tamén era galego como el. Tiña como nome artístico ‘La Bella Otero’, en recordo da famosa bailarina galega Carolina Otero, que por aqueles anos triunfaba nos máis importantes teatros do mundo.

Nunha festa Fernández seduciu a un adiñeirado ministro, a quen pouco despois, logrou sacarlle un avultado cheque, coa escusa de ser estafada polo seu administrador e para saldar algunhas débedas polo xogo. Tras esperar en balde o seu regreso, o funcionario finalmente decidiu notificar a desaparición da súa amada. Con todo, cando a policía deu co seu paradoiro, o seu cómplice xa fuxira do Perú, con todo o diñeiro.

Entón, para evitar que o asunto pasase a maiores, optouse por embarcalo silenciosamente rumbo a Chile, onde “La Princesa” tamén faría das súas. Alí namorou a un novo aristócrata, quen ao decatarse da súa real identidade, non soportou as burlas e suicidouse.

En Chile tivo varias aventuras pero tamén tivo que fuxir deste país logo de ser descuberta tras varios delitos. Posteriormente pasou ao Uruguai, onde frecuento a aristocracia deste país. Nunha oportunidade mostrouse no Club Social da cidade uruguaia de Rivera, nada menos que da man do comisario de policía. Logo trasladouse a Rio de Janeiro onde chegou a actuar como bailarina en varios cabarets desta cidade.

A Arxentina de noites de cabarets e de milongas

Luís Fernández chegou á Arxentina no ano 1907. Gobernaba este país o presidente Figueroa Alcorta. Un censo municipal realizado eses anos, revela que Buenos Aires tiña 1.083.653 habitantes, sendo máis do 45 por cento, inmigrantes.

A Arxentina daqueles anos estaba a prepararse para os festexos do Centenario, data en que se conmemoraba a Revolución de Maio de 1810. Buenos Aires converteuse na ‘Paris Americana’.

Nos anos 1910 coincidindo coas conmemoracións do Centenario chegou a compañía do teatro parisiense Bataclan. O seu éxito en Buenos Aires foi tan notable que no lunfardo, idioma dos porteños, as bailarinas de revista empezaron a ser chamadas bataclanas.

Ese ano inaugúrase o famoso Cabaret porteño ‘O Armenonville’, cuxo fundador foi o galego Manuel Loureiro. A Princesa de Borbón seria unha das clientas máis distinguidas deste luxoso cabaret. Nese emblemático lugar da noite porteña, o 1 de xaneiro de 1914 debuta o famoso Dúo Gardel e Razzano.

Os espectáculos dos cabarets eran atrevidos. Realizábanse pantomimas con crítica política e facíase humor con moito contido sexual. O tango era a música preferida e o lugar onde triunfaban os novos valores. Foi tamén nos cabarets onde apareceron os primeiros travestís nun escenario.

A banda de ‘As Evas Hombruna’

A radicación de Luís Fernández na cidade de Buenos Aires, coincide co auxe dunha especial delincuencia, protagonizada por homes disfrazados de mulleres. O xornalista De Soiza Reilly, chámoos as ‘Evas hombrunas’. O mesmo xornalista sinalou nunha nota da revista Frei Mocho do 7 de xuño de 1912: “Estes amigos do alleo só atentaban contra as pertenzas das súas vítimas, nunca contra as súas vidas, aínda que máis dun foron detidos por portar armas que xamais usaban. O perigo que ofrecen reside unicamente na súa astucia, na súa pillería, na súa falta de sentido moral, na súa afección ao roubo. Son en verdade temibles…”.

Os xornalistas Sergio Núñez e Ariel Idez sinalan sobre esta banda: “Os ladróns travestis fixeron a súa aparición ao amparo da suntuosa pero complicada moda art nouveau que lles permitía ocultar facilmente o seu verdadeiro sexo, e no medio dunha cidade que perdía raudamente o seu tradicional aspecto aldeán”. Un claro exemplo desa transformación foi a apertura en 1894 da Avenida de Maio, xustamente un dos seus sitios preferidos para saír a “plumiar”. Moi preto do principal punto de encontro homosexual da cidade: os xardíns do Paseo 9 de Xullo, o espazo verde que separaba a Recova da actual avenida Leandro N. Alem e o río. Avezados coñecedores da rúa, cando aparecía algún axente, subían á carruaxe dun condutor ao que tiñan como cómplice, daban unha volta á cuadra e logo afastábanse nun dos modernos tranways eléctricos inaugurados en 1897. As súas presas favoritas eran os forasteiros e os adiñeirados.

O xornal Pagina 12 recolle que “a maioría dos travestis ladróns eran finos e cultos, adoraban a música, a poesía, as flores e a costura, e máis que tipos de cárcere, eran cerebros de manicomio ou de hospital. Cando os detiñan, choraban como nenas e, entre prantos, declaraban traballar de peinador de damas. Pero en verdade conformaban unha auténtica confraría que se protexía mutuamente, formando sociedades e organizando bailes en bordeis aos que tamén acudían algúns nenos ben desexosos de novas experiencias.

Luis Fernández, ‘A princesa de Borbón’

A prensa da época definía a Luís Fernández como: alto, de trazos agraciados, voz afrautada e grandes ollos. Unha crónica daquel entón agregaba que adoitaba usar ‘un gran chapeu negro, adornado cunha enorme pluma, que acentuaba o misterio do seu rostro, no que só os seus ollos brillaban nun angustiado círculo violeta’. O pé calzado admirablemente e a perna torneada, apertada baixo unha media negra con marabillosos calados, aparecía incitante, semidescubierta nunha suxestiva languidez moi feminina.

Ao principio da súa carreira nesta capital dedicábase ao ‘escru-hei’ simple, pero máis tarde adquiriu outro sistema que é o que lle deu mellor resultado. Vestía admirablemente de muller e como tiña trazos físicos femininos, facilmente enganaba aos incautos que lle seguían pola súa indicación, sendo desposuídos das alfaias e diñeiro que levaban.

De noite ataviada con traxes rechamantes e con todos os adornos que fan interesante a unha dama, paseaba a altas horas polas rúas centrais, nunha elegante carruaxe alugada ao efecto e co seu cocheiro ensinado, en pago de boas propinas. Subía o candidato e entraba o idilio amoroso ata que daba o golpe. Unha vez cazado o diñeiro e alfaias, facíalle descender con calquera motivo, e a carruaxe desaparecía rapidamente.

Os enganados e roubados poucas veces daban conta á policía, por non verse envolvidos en asuntos desta natureza, e o estafador saía triunfante do seu golpe.

Fernández foi detido non menos de 22 veces. A primeira entrada por roubo tívoa o 19 de decembro de 1908, na sección 3ª da Policía Federal. Nunha desas detencións, declarou: ‘Fronte a unha muller, o home vólvese hipócrita. Aínda o máis apaixonado galán esconde sentimentos verdadeiros. A maior das paixóns, a máis encantadora das tenruras son disfraces do outro. Federico Nietzsche xa o dixo en Así falou Zaratustra: Ah, a cadela sensualidade, como se arrastra mendigando un pouquiño de espírito cando se lle nega un pedazo de carne! E Nietzsche tiña razón. Nós, os homes, cando se nos nega obstinadamente o bocado que apetecemos e que xa criamos conquistado, rectificamos invariablemente a nosa conduta. E solicitamos en ton plañideiro que se nos deixe seguir vivindo a incorpórea ilusión do amor. Pois ben, o que eu fago non é máis nada que o froito do coñecemento que teño de min mesmo. A natureza dotoume de características físicas femininas. Deume unha cara fermosa, uns ollos insinuantes, unha voz doce. Teñan vostedes a seguridade que de cen vítimas miñas, só dúas ou tres animaranse a delatarme. Ademais de hipócrita, o home é orgulloso. O delatarme sería confesar que se equivocou. Nós, os homes, tememos ao ridículo en materia de amor máis que a ningún outro. E o que eu fago é precisamente iso, burlarme do amor. Pero fágoo tomando, naturalmente, precaucións. Porque, pola contra, a vítima chegaría a ser eu. E non do amor, senón dun balazo’.

Quizais a maior ousadía do Luís Fernández foi o intento de estafa ao Congreso Nacional: ‘solicitando unha pensión como viúva dun guerreiro do Paraguai’, tentativa que fracasou, segundo o xornalista de Frei Mocho, ao descubrirse ‘a falsidade dun documento asinado por Carlos Guido e Spano’.

A Princesa de Borbón vese acurralada

Ultimamente vivía na rúa Belgrano, ao chegar a Jujuy, nun fermoso departamento coidado por un servente, que levaba tres anos ao seu lado.

No último Corso das Flores, chamou a atención pola beleza e elegancia con que se presentou, na aristocrática celebración.

Na súa casa organizaba concorridas festas, onde o encanto, o tango e o sexo non podían faltar. A policía seguíalle de preto os seus pasos. Coñecía os seus antecedentes e téndelle unha trampa para detelo. As súas accións pasaron a ser declaradas como perigosas polas autoridades. En 1911 é detido e ábreselle un expediente de deportación.

Ao notificárselle a orde de expulsión, quedou sorprendido, por canto dixo que non cometía ningún dano á sociedade, senón que o que adquiría, era por vontade propia dos donatarios.

Durante a detención investígaselle a súa posición económica, e compróbase que tiña un depósito de 75.000 pesos en diñeiro efectivo, no Banco de Londres e Río da Prata. Tamén tiña diñeiro e depósitos en ouro en bancos estranxeiros, fóra da Arxentina.

Contaba cunha cantidade respectable de alfaias e vestidos, calculados en 20.000 pesos, que naqueles anos representaba unha pequena fortuna. Ademais, posuía un rico moblaxe, que tivo que rematar con motivo da súa saída do país.

Polos sobrenomes doutros delincuentes vestidos de muller podemos descubrir a outros compadres que se dedicaron ás mesmas accións. Por exemplo, José Estévez, ‘A galega’; Hipólito Vázquez, ‘A madrileña’ ou Culpino Álvarez ‘La Bella Otero’.

Segundo algúns xornalistas comentaron que: ‘Xa retirado, Fernández pasou apaciblemente o resto da súa existencia en Buenos Aires, mercé á boa administración dos aforros acumulados na súa atarefada mocidade’. Mentres que o Faro de Vigo, do 15 de marzo de 1911, sinalaba que era eminente a súa expulsión da Arxentina: ‘Dentro de poucos días A princesa de Borbón ira rumbo á súa patria, despois de deixar aquí unha chorrera e unha historia delictuosa nos anais policiais’.

A fama da Princesa de Borbón foi tan importante, que os propios médicos citaban o seu caso de homosexualidade. O escritor arxentino de orixe galega Antonio Pérez Prado fai referencia no seu libro Os Galegos e Buenos Aires, a este tema: ‘Tiña o galego en xaque ás autoridades porteñas e tiña, debo informar a vostedes, certas inclinacións homosexuais que lle levaron ao mote que identificaba a súa equívoca persoa: A Princesa de Borbón. Hoxe a súa figura delicada está na memoria de todos os médicos arxentinos; no libro de Medicamento Legal de Ricardo Rojas, polo que estudaron miles de galenos locais’.

Biografía

José Lence, Memorias dun Xornalista Pagina 125. Centro Difusor do Libro, Buenos Aires 1945.

Antonio Pérez Prado, Os galegos e Buenos Aires, pag. 195, Editorial A Bastilla, Buenos Aires 1973.

Gonzalo Allegue, Galegos: As mans de América, Paxinas 199-202 Editorial Nigra, Vigo 1992.

Xullo Mafud, A vida obreira na Arxentina, Editorial Proxección, Buenos Aires 1976.

Faro de Vigo, 15 de marzo 1911.

De Soiza Reilly, Frei Mocho do 7 de xuño de 1912.

Núñez e Ariel Idez. Pagina 12.